TWEEDE SCHOOLDISTRICT in de provincie Zeeland bezocht door H. Wijnbeek in 1838

Schoolopziener Mr.J.A.Schneither, rector der Latijnsche school te Zierikzee. De laatstvorige schoolopziener Uytenhooven, sinds 1931 emeritus predikant, is nog in leven doch kinds geworden. In de laatste jaren is het schoolonderwijs onder hem in Schouwen en Duiveland ten platten lande niet vooruitgegaan. Zijn opvolger sedert 1,5 jaar heeft veel moeite om de meeste onderwijzers, die zeer verslapt zijn in hunne pligtsbetragting, aan geregelden orde en beharti ging van hun beroep te gewennen. Van zijnen ijver is echter te verwachten, dat hij hierin van lieverlede bij de meesten zal slagen. Tot zijn district behooren de eilanden Schouwen en Duiveland, Tholen en Philipsland. Schouwen-Duiveland, Zierikzee, Brouwershaven, Ouwerkerk, Dreischor, Tholen, Stavenisse, Oud-Vossemeer, St.Maartensdijk, Poortvliet, St.Annaland.

Schouwen en Duiveland.
In Schouwen liggen de stad Zierikzee en het stadje Brouwershaven. Zierikzee. Deze stad offert veel op voor het onderwijs. Zij bezoldigt de onderwijzers van al de scholen, zijnde eene armenschool, drie Nederduitsche scholen voor den min gegoeden stand en eene voor den gegoeden burgerstand. Voorts eene Fransche dag- en kostschool voor jongens en eene voor meisjes. Voortreffelijk mag genaamd worden het lokaal, de meubelen en het onderwijs, door P. E. de Vos aan meer dan 400 kinderen in de armenschool gegeven. Men leest er op goeden toon, leert er volzinnen logisch en taalkundig ontleden, goed rekenen uit het hoofd, is er gemeenzaam met de nieuwe maten en gewigten, met de aardrijkskunde, uitgaande van Zierik zee, en zich niet te ver uitstrekkende, en met de voornaamste ge beurtenissen van de vader landsche geschiedenis. Men leert er goed schrijven en zuiver en liefelijk zingen. Er waren nagenoeg 250 leerlingen aanwezig.

Van de drie scholen voor mingegoeden is er eene, die van H. M. Sitter, weike met de armen school wedijvert, doch met opzigt tot lokaal en meubelen voor dezelve onderdoet. Van de twee andere dier scholen is de een middelmatig, de andere beneden het middelmatige.
Iets meer dan middelmatig vond ik de Nederduitsche school voor de gegoede klasse, die D. W. Z. Rijkens aan het hoofd heeft, zoo met opzigt tot het lokaal, eene bovenkamer, als tot het onderwijs.
De Fransche jongensschool verdient met lof vermeld te worden. Zij wordt gehouden in een ruim en doelmatig lokaal, tevoren de Waalsche kerk. Met geestdrift was de bekwame hoofdon derwijzer W. Fop werkzaam.Hij onderwijst zelf het Fransch, Hoogduitsch en Engelsch zeer goed. Alleen de uitspraak van laatstgemelde taal is niet zuiver. Voorts de wiskunde tot eene aanmerkelijke hoogte. De aardrijkskunde insgelijks. Doch van de geschiedenis nieer opzettelijk de vaderlandsche dan de al gemeene. In de meeste Fransche scholen heeft het omgekeerde plaats. Ik telde er 49 leerlingen, waarvan 11 in de kost. Als kostschool heerschte er orde en zindelijkheid en scheen de onderwijzer veel werk te maken van de zedelijke opvoeding der kweekelingen van de kostschool in 't bijzonder.
Voor de dag- en kostschool voor meisjes was er eene nieuwe onderwijzeresse, Mevrouw van der Weide, geboren Lasserre, aangesteld. Zij was kort tevoren aangekomen en had hare functien nog niet aanvaard.

Brouwershaven. Dit stadje heeft slechts eene school, welker lokaal blijken draagt van het verval der plaats. Het is groot genoeg, doch zeer laag, en daardoor donker. Er wordt, benevens hetgeen in eene gewone lagere school geleerd wordt, Fransch onderwijs gegeven. Behalve dit laatste is het onderwijs op eenen goeden voet.

Gemeente scholen.
De twee door eene brug zamen verbonden eilanden bevatten 21 gemeentescholen, waarvan er 11 door mij zijn bezocht. Sommige lokalen er meubelen zijn er in eenen gebrekkigen staat. Zoo vond ik het te Bruinisse, Noordgouwe, en Renesse. Iets beter zijn zij te Elkerzee, Ellemeet, Oosterland, St. Jansland. Vrij goed zijn die te Dreischor, waar het schoollokaal een gedeelte der kerk is, te Nieuwerkerk en te Zonnemaire. Dat te Ouwerkerk, mede een gedeelte der kerk, te klein zijnde. staat vergroot te worden.
Van deze scholen heeft er slechts eene een regt bekwamen onderwijzer. Het is H. Schoo te Ouwerkerk. Daar werd op eenen toon gelezen, overtuigde, dat het gelezene goed was uitge legd, verstaan en gevoeld werd. De taalkunde werd er voldoende beoefend. Het schrift verdien de de naam van fraai en de rekenoefeningen waren niet werktuigelijk maar oordeelkundig. Het gezang was zuiver en liefelijk. De onderwijzer had eene krachtvolle stem. Er heerschten ong edwongen orde en beschaafde vormen. De onderwijzer ging met zijne leerlingen om op eene vrije. Doch tevens achtingwekkende wijze.
Het onderwijs was in eenige der overige scholen vrij goed. Doch hetzelve was beneden het middelmatige te Dreischor, waar de onderwijzet afwezig was en het onderwijs aan een onder meester was overgelaten. Te Elkerzee, te Oosterland, en vooral te Nieuwerkerk, was hetzelve slecht. De onderwijzers eigenzinnig en dus onverbeterlijk.

Eiland Tholen.
De 7 scholen van dit eiland zijn alle door mij bezocht. Vier derzelve worden thans gehouden in nieuwe, groote en fraaije gebouwen, die van Oud-Vossemeer, Poortvliet, Scherpenisse en het stadje Tholen. Het gebouw te Tholen was nog niet geheel voltooid. Dit heeft eenige maanden later plaats gehad. Te Stavenisse werd mede een nieuw, fraai groot schoolgebouw gezet. Te St. Maartensdijk is hetzelve goed, doch te klein. Dat te St. Annaland alleen is gebrekkig.
Stadje Tholen. Hier werd thans nog in verscheidene boven-en benedenvertrekken van het oude, ongeschikte lokaal schoolgehouden. Desniettegenstaande was ik ten hoogste tevreden over het onderwijs door den pas aangestelden J. van der Bosch gegeven. Geen enkel vak hij mij niet voldeed. Hoeveel beter zal hetzelve thans in het nieuwe gebouw zijn.

Gemeentescholen.
Het onderwijs wordt het doelmatigst gegeven te Oud-Vossemeer, door den bekwamen van den Handel. Het doet niet onder voor dat van den onderwijzer te Tholen. Getal- en vormleer onder anderen, welke in de Zeeuwsche scholen weinig bekend zijn, werden hier tot opscherping het verstand gepast beoefend. Ik was verrukt over het zuiver en liefelijk gezang in iedere klasse. In de benedenste klasse was het eenvoudig. In den middelste meer kunstmatig, in de hoogste driestemmig.
Te St. Maartensdijk was het onderwijs van J. Hage insgelijks zeer voldoende. Te Poortvliet was het vrij goed. Te St. Annaland en te Scherpenisse was het iets minder en te Stavenisse het allerminst door de schuld van den onderwijzer C. Douw Czn., die zelden in de school komt en alles overlaat aan eenen ondermeester.
Op het eiland Philipsland is slechts eene school. De moeijelijkheid der reis derwaarts bij slecht weder, zoodanig al, het tijdens mijne reize door het eiland Tholen was, belette mij, hetzelve te bezoeken.