Eerste Schooldistrict in de provincie Zeeland bezocht door H. Wijnbeek in 1838

Schoolopziener mr. A.P. van Deinse (Mr Adriaan Pieter van Deinse, 1798-1866; lid der Arrondissementsregtbank te Middelburg, later President). Deze is een der ijverigste schoolop zieners, die bij zijne veelvuldige schoolbezoeken zich de moeite geeft, om, waar de leerwijze hem niet bevalt, zerlf onderwijs te geven, meer bijzonder in de schrijfkunst, waarin hij een meester is. Dit district bestaat uit de eilanden Walcheren en Noord Beveland. Walcheren bevat de scholen der steden Middelburg, Veere en Vlissingen, mitsgaders 26 dorpsscholen. Walcheren: Middelburg, Veere, Vlissingen,Grijpskerk,Sint Laurens, Serooskerke, Noord Beveland: Colijnsplaat, Kats, Kortgene, Wissekerke.

Walcheren.
Dit eiland bevat de scholen der steden Middelburg, Veere en Vlissingen, mitsgaders 26 dorps scholen.

Middelburg. Van stadswege is gezorgd voor het onderwijs der armenkinderen; voor dat der burgerklasse-kinderen in eene Nederduitsche, eene Fransche dag- en kostschool voor jongens en eene voor meisjes, en voor dat der armenkinderen van de Israëlieten in eene afzonderlijke gods dienstige en maatschappelijke Israëlitische school, van welke laatste nader afzonderlijk verslag zal gedaan worden. Voorts zijn er zeven bijzondere burgerscholen der 2 de klasse.
Van de twee armenscholen is de eene, welker onderwijzer A. Gouka bezittende den eersten onderwijzersrang, in eenen voortreffelijken staat. Zij was gevuld met ruim 800 leerlingen. Er heerschte de beste orde. Het verstand der kinderen werd oordeelkundig ontwikkeld, zoo door middel der klankmethode en der verdere leesleerwijze, als der rede- en taalkundige ontleding en der oefeningen in het uit het hoofd rekenen, in 't bijzonder toegepast op het nieuwe maten- en gewigtenstelsel. Voorts werd er het schrijven en zingen doelmatig onderwezen. De andere armenschool van 600 kinderen liet in dat alles te wenschen overig. De lokalen dier scholen zijn in goeden staat.
De Nederduitsche burgerschool heeft omtrent drie jaren bestaan. De stad heeft er een model school van willen maken. De onderwijzer P. Leupen, vroeger als zoodanig in de Protestantsche gemeente van Maria Hoorenbeeke bij Oudenaarden werkzaam, is zeer kundig, doch mist dien eenvoudigen zin, waardoor zoo gelukkig op het verstand en het gemoed der kinderen gewerkt wordt. De school, die in het begin opgang maakte, is aan het vervallen. Zij zal misschien te niet loopen. Er waren nog slechts 26 leerlingen van beiderlei kunne. Hier vond ik de nieuwe verkorte schrijfleerwijze met tamelijk goed gevolg beoefend.
De Fransche school voor jongens verdient den naam van zeer goed. De grijze D. Borking Gzn. kwijt zich nog ijverig van zijnen pligt. Aan zijne Fransche uitspraak haperde echter iets. Er waren 60 dag- en vier kostscholieren. De Fransche school voor meisjes van Mevrouw C.E. Rochat geb. Roland, was gesloten. Er was vacantie.
De 7 bijzondere scholen, waaronder eene Fransche, behooren, de eene meer, de andere iets minder, onder de goede, doch niet uitmuntende scholen, wat het onderwijs betreft. Op de lokalen derzelve, die veel te bekrompen zijn, is niet te roemen.

Veere. Dit vervallen stadje heeft slechts eene school, die gehouden wordt in een goed lokaal op de eerste verdieping. De onderwijzer A. Westveer heeft kunde en aanleg, doch geeft zich aan overd godsdienstige begrippen over. Hij had zich kort tevoren van het Hervormde kerkgenoot schap afgescheiden. Men merkt het aan zijn hangend hoofd en kwijnend oog. Nogtans vervult hij zijn ambtspligten met getrouwheid. Ik heb niet kunnen bemerken dat hij zijne godsdienstige begrippen zijnen leerlingen, die een 100 tal bedroegen, trachtte in te prenten. Door eenen ondermeester wordt in een afzonderlijk vertrek zoo tamelijk onderrigt in de Fransche taal gegeven.

Vlissingen. Hier is, gelijk te Middelburg, van stadswege gezorgd voor het onderwijs der kinderen van behoeftigen en der burgers. De stads armenschool behoort onder de vrij goede. Er waren 220 kinderen. De stadsnederduitsche burgerschool van C. A. van Noppen is voortref felijk. Het onderwijs in de wiskunde wordt er zelfs hoog opgevoerd, ook ter opleiding voor de Militaire Academie. Er waren nagenoeg 100 leerligen. De stadsfransche school heeft een zeer kundig, doch minder geschikt onderwijzer, P. A. de Lignij. Niets was er in behoorlijken staat. Een 40-tal kinderen zaten er aan twee dubbelde tafels en waren zoo geplaatst dat de onderwij zer de helft op den rug zag. Zijn toon was stroef en de leerlingen waren lusteloos. De stads fransche meisjesschool was in handen van een weinig bedreven en weinig geschikte onderwij zeres. Het is moeijelijk er een bekwaam voorwerp (sic!, R) te bekomen. omdat het lage school geld van een gering getal leerlingen, gevoegd bij fl 200 stadstractement, geen genoegzaame middelen van bestaan oplevert. Domburg, waar de onderwijzer H. M. Kesteloo zich onder scheidt door beschaafdheid en oudheidkennis, tot welker beoefening de oudheden, die in de kerk bewaard worden, hem ruime gelegenheidaanbieden. Hier vond ik eene vreemde schrijfoe fening, te weten: van tijd tot tijd moesten de leerlingen hunne schriften omkeeren en de letters verkeerd schrijven. Wanneer het schrift vervolgens regt gelegd werd, konden zij zien of de letters goed gevormd waren, De uitkomsten waren zeer voldoende.

Voorts bezocht ik er nog een 5-tal bijzondere Nederduitsche scholen der 2de klasse, waarvan slechts eene goed mogt heeten. De hoofdonderwijzer aldaar, J. H. Maas, van de Roomsch Catholijke godsdienst, is gewezen matroos. Hij bezit geen uitgebreide kundigheden, maar heeft eene natuurlijke en bevattelijke wijze om den leerlust te wekken. De vorderingen der leerlingen waren voldoende.

Gemeentescholen. Van de gemeentescholen zijn door mij bezocht 13 van de 20 in het eiland Walcheren en de 4 scholen van het eiland Noord-Beveland. Walcheren. De 13 bezochte gemeentescholen van dit eiland zijn die
1.Aagtekerke; 2. Biggekerke: 3. Domburg; 4. Capinge; 5. Grijpskerke 6.Koudekerke; 7. Meliskerke; 8. Oostkapelle; 9. Serooskerke; 10. Laurens; 11. Vrouwenpolder; 12. Westkapel le; 13. Zoutelande.
Het lokaal te Meliskerke is gebrekkig en veel te klein. Dat te Gapinge, Grijpskerke, St. Laurens en Zoutelande in goeden staat, dat der overige dorpen middelmatig. De voornaamste gebreken bestaan hierin, dat zij laag en te bekrompen zijn en het licht er verkeerd invalt. Deze gebreken heb ik in vele dorpsscholen van Zeeland opgemerkt. De staat van het onderwijs is verschillend. Nergens is dezelve slecht; in sommige scholen is dezelve vortreffelijk, met name te Domburg, waar de onderwijzer H.M. Kesteloo zich onderscheidt door beschaafdheid en oudheidkennis, tot welker beoefening de oudheden, die in de kerk bewaard worden, hem ruime gelegenheid aanbieden. Hier vond ik eene vreemde schrijfoefening, te weten, van tijd tot tijd moesten de leerlingen hunne schriften omkeeren en de letters verkeerd schrijven. wanneer het schrift vervolgens regt werd gelegd, konden zij zien of de letters goed gevormd waren. De uitkomsten waren zeer voldoende.

Te Grijpskerk waar de vacante school door een zeer bekwaam hulponderwijzer werd waarge nomen. De vacature is sedert nog niet vervuld, doordat de kerkvoogden weigeren tot koster te benoemen dengene, die bij het vergelijkend examen verreweg de meeste bekwaamdheid aan den dag gelegd heeft.
Te Sint Laurens was ik in het bijzonder over het onderwijs van den bekwamen, nog jongen, J. Craaijs ten hoogste tevreden. De school verdient tot model voor de gemeenteschoolen gesteld te worden. Alles was hier goed ingerigt en van de noodige hulpmiddelen voor het onderwijs voorzien. De klankmetbode van Prinsen 1), die overal in de vier eerste schooldistricten, doch slechts in eenige scholen van het vijfde gevolgd wordt, werd hier zeer oordeelkundig aang ewend. De leestoon was natuurlijk. Men vernam aan dien toon, dat het gelezene werd verstaan en gevoeld. De logische en de taalkundige ontleding wisselden elkander af. Met oordeel werd er gerekend, vooral uit het hoofd. Het nieuwe maten en gewigtenstelsel werd grondig beoe fend.
Te Serooskerke komt de bekwame onderwijzer P. Visser dien van St. Laurens nabij. In de overige scholen stond het onderwijs wel iets lager. De leerlingen werden er nogtans tot bruik bare menschen voor hunnen stand gevormd,

Noord-Beveland
De vier scholen van dit eiland zijn die van Colijnsplaat, Kats, Kortgene en Wissekerke.
Te Kats zijn lokaal, school en schoolmeubelen zeer slecht en de oude onderwijzer onbruikbaar. Er is een vrij goede ondermeester.
Te Colijnsplaat wordt de school gehouden in een afgesloten gedeelte van de kerk. Het heeft den ongeschikten vorm van eenen winkelhaak. Over het onderwijs was ik vrij wel tevreden. Misschien werd hetzelve te hoog gedreven ten koste van hetgeen voor het noodzakelijkste in eene dorpsschool te houden is. Men was bij mijne komst bezig inet de globe.
Te Kortgene laat het lokaal veel te wenschen over. Het onderwijs niet meer dan middelmatig, met uitzondering van het driestemmig gezang.
Te Wissekerke is het lokaal nieuw, groot en van zware tafels voorzien doch die ondoelmatig geplaatst waren. De onderwijzer liep op en neder door de school en voerde niets uit. Hij scheen een warhoofd te zijn.
Vanwege den afstand van dit eiland van Middelburg worden er de scholen door den schoolop ziener niet zoo menigmaal bezocht als die Walcheren en kon hij er dus minder invloed oefenen op de verbetering van het onderwijs. En wat den staat der lokalen te Colijnsplaat en te Kats aanbelangt, de gemeenten zijn er te arm om tot vernieuwing derzelve bij te dragen.