NEGENDE SCHOOLDISTRICT. in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Geertruidenberg, Oosterhout, Drimmelen, Hooge Zwaluwe, Klundert, Raamsdonk, Waalwijk, Besoijen, Zevenbergen, Grevelduin-Capelle, Made, Terheijden, Waspik, Zevenbergen, Slikgat,

Schoolopziener Mr. J. J. Loke, regter in de Arrondissementsregtbank te Breda (Prot.), de waardige opvolger van den Hoogleeraar J. Bosscha 20) wiens voetstappen hij met bedaarden en vasten gang drukt. Bijzonder munt hij uit door grondige kennis der vreemde talen en is dus eene belangrijke aanwinst voorde Provinciale Commissie van Onderwijs; alleenlijk ontbreekt hen die levendigheid van geest, welke zijnen voorganger kenmerkte. Het district bevat de steden Geertruidenberg, Oosterhoutmet drie dorpen- en Willemstad, benevens 16 landgemeenten, liggende ten noorden van Breda in eene oostelijke en westelijke rigting.

lste. De scholen, thans ten tweeden male door mij bezocht, zijn die te Geertruidenberg; de openbare dag- en kostschool van den verdienstelijken J. Lagerweij is steeds in eenen bloeienden staat en het onderwijs is er op den vorigen voortreffelijken voet gebleven. In de openbare armen- en burgerschool is de onlangs overleden vader des evengenoemden opgevolgd door A. J. G. Verbunt, gevormd door den onderwijzer Heer te Tilburg. Hij staat echter ver beneden dezen in het handhaven van orde. Anders mag zijn onderwijs vrij goed genoemd worden. Het Stedelijk Bestuur, ofschoon een onderwijzer naar eigen keuze bekomen hebbende, toont weinig belangstelling in de school, waarvan het lokaal veel te bekrompen is.
In de plaats der vorige schoolhouderes van Lier, wier openbare school hier geen opgang heeft gemaakt, hoezeer zij om haar Roomsche geloofsbelijdenis boven hare Protestantsche mededingster Claessen verkoren was, is kort geleden door deze zelfde juffrouw claessen aangesteld, doch als bijzondere onderwijzeres, en dus zonder dat de stad eenige ondersteuning toestaat. Zij had reeds 20 leerlingen, waaronder 8 kostdiscipelen. Het onderwijs, de school, en de huisselijke inrigting bevielen mij zeer goed
Oosterhout; van de drie openbare onderwijzers, die ik hier heb bezocht, F. de Zoete, Lauren en C. van Gool, vond ik hier alleen den laatstgenoemden. Hij was even doelmatig werkzaam als tevoren in zijn steeds veel te bekrompen lokaal. De eerste is vervangen door A. Schets, de tweede die enkel een kostschool had, is niet opgevolgd geworden. A, Schets overtreft verre zijnen voorganger, zonder uit te munten. Ook bezocht ik weder de school in het klooster in hetwelk geestelijke zusters zich aan het onderwijs van behoeftige meisjes toewijden. Sedert mijn vorig bezoek is het onderwijs geenszins vooruitgegaan.
Te Drimmelen, in de gemeente Made gelegen, aan het Belgische veld, is de zeer kundige en bekwame S. Blankenbijl nog altijd even doelmatig werkzaam in het bijbrengen van noodige kundigheden aan de kinderen der zalmvissers aldaar, maar tevens in het opleiden van een 12-tal kostdiscipelen voor hoogere beschaving, waartoe hij taal- en wetenschappelijke kennis met beschaafdheid van manieren in groote mate in zich vereenigt.

De school van de Hooge Zwaluwe is sedert mijn vorig bezoek nog verergerd. Het onderwijs van A. van Malsen is individueel in plaats van klassikaal, en beneden alle kritiek. Hij is een Dordsch regtzinnige dweeper, met neerhangend hoofd en de arme leerlingen zijn er het slagtoffer van. Tevoren vond hij aanhang bij fatsoenlijke lieden van zijne denkwijze, die hunne zonen bij hem in de kost deden. Doch de kostschool is g vervallen en hij zelf vol schulden. Wanorde en slordigheid heerschten in school en in woning.

In de Klundert vond ik het onderwijs, in het Voortreffelijk schoolgebouw gegeven, anmerkelijk vooruitgegaan. In geene school wordt de zangkunst beter beoefend dan alhier. Tevoren was er eene afzonderlijke school voor de Fransche taal, in hetwelk M. Dekker zijn zoon als onderwijzer geplaatst had. Die zoon is sedert te Sluis aan het hoofd eener school geplaatst. Nu is er geen afzonderlijk schoollokaal meer voor ‘t Fransch. Die taal wordt in de gewone school onderwezen door eenen ondermeester, welke mij voorkwam voor die taak minder berekend te zijn.
Raamsdonk aan 't Veer; hier wordt nog in het oude, bekrompen, vervallen lokaal school gehouden, zoo goed mogelijk. Een nieuw, groot school was in aanbouw, die mij voorkwam doelmatig te worden ingerigt. Het onderwijs van G. Beest zal, vertrouw ik, in het nieuwe schoolgebouw beter aan het doel beantwoorden, dan thans het geval is.
Te Waalwijk waren tevoren drie scholen; thans zijn er slechts twee: de openbare Nederduitsche Armen- en Burgerschool van Steenis en de bijzondere Fransche dag- en kostschool van J. E. Wassen. Die van W. Whetlasson is geheel te niet geloopen. Zoo men meent, doordat hij zich wel eens te buiten ging aan het gebruik van sterken drank. Hij woont sedert verscheidene maanden te Oisterwijk, waar het gemeentebestuur hem voor eene nieuwe opgerigte school schijnt bestemd te hebben. De beide hier nog bestaande scholen zijn op denzelfden voet gebleven, wat het onderwijs betreft, doch die van den Heer Wasten (een Belg) is in een ander, zeer groot en fraaij gebouw overgebragt. Als kostschool is het in zeer bloeijenden staat.
In het aan Waalwijk grenzende Besoijen is de oude, ongeschikte T. de Jong opgevolgd door den nog jongen, zeer kundigen en volijverigen W. van der Sluijs, die zonder eenige hulp, in een allerongeschikst en bekrompen vertrek meer dan 140 kinderen het noodige onderwijs geeft en zulks met voorbeeldigen ijver en op de meest doelmatige wijze en met het beste gevolg. Deze onderwijzer is protestant in eene gemeente, die bijna geheel uit Roomschgezinden bestaat en nogtans is hij van zijne leerlingen algemeen geacht en bemind.
De school te Zevenbergen is onder J. van Braambeek in alles op den vorigen middelmatigen voet gebleven.
2de. De thans voor het eerst door mij bezochte scholen zijn die te Baardwijk; waar het lokaal in slechtheid schijnt te wedijveren met het onderwijs van J, van Heeswijk.
Grevelduin-Capelle; eene schier geheel Protestantsche gemeente, van alle zijden omringd van Roomsche gemeenten. Het school is vierkant en de tafel staan in de verkeerde rigtingen. De hoofdonderwijzer Abr. in 't Veld is meer braaf dan kundig, doch hij wordt geholpen door een kundig en geschikt ondermeester, H. H. van Deventer en daardoor beantwoordt het onderwijs ten volle aan het doel der school. Door dezen wordt avondschool gehouden voor de Fransche taal, welke onderwezen wordt.
Te Made is een nieuw, wel ingerigt schoolgebouw gezet, van het benoodigde naar eisch voorzien. De jonge onderwijzer G. van den Broek behoort onder de vrij goede onderwijzers doch heeft nog niet het gebrekkige der leerwijze van zijnen voorganger kunnen uitwisschen, Vooral niet het zangerig vervelend lezen.
Raamsdonk-dorp; in den gevel van de onderwijzerswoning staat een steen met het opschrift: "Fransche en Nederduitsche school" ofschoon er volstrekt geen Fransch onderweze n wordt. Het lokaal is vierkant, oud en ongeschikt. Het onderwijs voldeed mij vrijwel. Er werd op goeden toon gelezen gepaste vragen over het gelezene werd het verstand en het oordeel geoefend.
Te Terheijden was het oude schoollokaal afgebroken nieuwe nog niet voltooid, zoodat er geene school gehouden werd. Het is ruim en wel aangelegd.
Te WasPik is het lokaal ruim en vrij geschikt, de onderwijzer H. Maas vol zelfverbeelding, hoewel van middelbekwaamheid. Van de Roomsche godsdienst zijnde, verhaalde hij mij dat Pater Bernard, na te Waspik tienmalen achtereen gepredikt te hebben, nóg eens is teruggekomen en aangedrongen heeft op het daarstellen van een Gesticht van Liefdadigheid voor het onderwijs, doch dat het gemeentebestuur vernomen hebbende, dat zoodanige gestichten duur komen te staan voor de gemeenten, waar zij tot stand zijn gekomen, aan zijne roepstem geen gehoor heeft gegeven.
Te Zevenbergen hebben zich, in 1830, eenige zusters van Liefdadigheid nedergezet en op eigen gezag, in naam, eene Bewaarschool opgerigt met Sophia Wilhelmina Mildner aan het hoofd. Ik heb de school bezocht. Ik vond er in een vertrek een 40- tal meisjes, waaronder ten minste van 10 jaren oud, betalende elk 50 centen in de maand; in een tweede vertrek zat een nagenoeg gelijk getal arme meisjes en in een derde een 30-tal, betalende een gulden per maand. Er waren daarenboven 4 kostleerlingen. Het is dus werkelijk eene lagere school voor meisjes van armen en van vermogenden. De leesleerwijze is 't spellen, verkort, doch men zeide voornemens te zijn de klankmethode in te voeren. In dit vertrek werd ook onderwijs in het Fransch gegeven.
Onder de gemeente Zevenbergen behoort een gehucht, Slikgat genaamd, met een vrij goed schoollokaal, doch een onderwijzer, C. in de Weij geheeten, wiens onderwijs wel eenigszins beantwoordt aan den naam van het gehucht.
Nagenoeg de helft der gemeenten van dit schooldistrict is grootendeels bewoond door Protestanten en aldaar zijn de onderwijzers van de Protestantsche godsdienst. Waar de Roomschen de meerderheid uitmaken, zijn de onderwijzers meest alle van de Roomsche godsdienst.
Op Noord-Braband is derhalve niet toepasselijk de klagt, dat het getal Roomsche tot het getal Protestantsche onderwijzers in eene voor de Roomsche bevolking nadeelige verhouding zou staan.