VIERDE DISTRICT; EERSTE AFDEELING in de provincie Gelderland bezocht door Wijnbeek in 1842

Lochem, Laren, Barchem, Borkulo, Geesteren, Gelzelaar. Tweede afdeling. Eibergen, Lichtenvoorde, Zieuwent, Winterswijk, Aalten.

Schoolopziener: A. Baron van der Borch van Vorden. De scholen van dit ressort leveren een waar contrast op met die van het voorgaande district. Hier kwijnt het onderwijs, doordat de scholen zelden worden bezocht en de bezoeken, die er plaats hebben, weinig vruchtbaar zijn. Gelukkig is dit schoolressort van geene groote uitgebreidheid, bevattende, benevens de scholen van het stedeke Lochem, slechts 18 scholen ten platten lande,

Lochem; hier zijn drie scholen: 1ste. de openbare Nederduitsche school in een ruim, doch onregelmatig lokaal, bediend door G. W. Snel, die, onder eene goede leiding, een voldoend onderrigt zou geven, doch thans, zonder eenige aanmoediging, zijn werk lusteloos verrigt. 2de. eene weinig beteekenende Fransche dagschool van D. J. Volgers, in een vrij goed vertrekje met een 8-tal leerlingen in 't geheel. 3de. eene zeer goede Fransche dag- en kostschool voor meisjes van Mevrouw A. M. ten Zijthof, geboren Valeton, die zeer goede élèves, ook tot institutrices, vormt, wier school door den schoolopziener niet bezocht wordt. De dorpsscholen, door mij bezocht, zijn die der gemeenten Laren, in de nabijheid, en Borkulo, ten oosten van Lochem. Gemeente Laren; deze gemeente heeft een dorp van gelijken naam en twee buurschappen: Barchem en Zwiep, van welk laatste de school vacant was. Te Laren trad ik des narniddags ten half drie de school binnen en vond haar zonder leerlingen. De onderwijzer, die doet wat hij verkiest, had op eigen gezag vacantie gegeven. Het lokaal is zeer goed, maar of de onderwijzer C. J. Postel dit ook is, kon ik nu niet beoordeelen. Groote belangstelling in zijne betrekking bespeurde ik niet bij hem.
De school van Barchem heb ik bezocht, begeleid van den Heer Staring van den Wildeborch 6), lid van het Plaatselijk Schooltoevoorzigt. In de plaats van het vorige vervallen schoollokaal was er een uitmuntend schoolgebouw met nette en doelmatige meubelen, gezet op kosten van de Marken. Het onderwijs van den hoogbejaarden van den Amerkamp is beneden alle beoordeeling. Met eene kleine toelage van het Rijk vermeende de Heer Staring, welke groot belang scheen te stellen in een aan de behoefte der leerlingen geëvenredigd onderwijs, dat, na eervol ontslag aan den grijsaard, hetwelk deze zelf, niet onbemiddeld zijnde, scheen te verlangen, hierin behoorlijk zou kunnen voorzien worden.

Gemeente Borkulo; deze gemeente bestaat uit het dorp Borkulo en de dorpen Geesteren, Gelzelaar, Haarlo en Huerne. Het dorp Borkulo had twee scholen: 1ste. de openbare Nederduitsche school, die, na mijn eerste bezoek, aanmerkelijk vergroot is door den aanbouw van eene tweede zaal, heeft in H. Punt een bekwamen onderwijzer, die op gepasten toon laat lezen, het kinderlijk verstand daarbij oordeelkundig weet te ontwikkelen, goed leert schrijven en zingen en die wel bedreven is in de taalkunde. doch daarvan weinig werk maakt bij gemis van aan moediging.
2de. de openbare Fransche dagschool van J. van der Veen, gehouden in een ondoelmatig vierkant lokaal. Hij werd geholpen door zijn zoon, die onlangs eene afzonderlijke derde school alhier heeft opgerigt. Het onderwijs in het Fransch vond ik zeer goed, in het Hoogduitsch middelmatig.
Te Geesteren is het schoollokaal groot en wel aangelegd, met de vereischte meubelen, doch het overige beantwoordde geenszins daaraan: het zag er haveloos uit en P. Salsrnan wist geen orde in de school te handhaven. De schriften waren slordig, het lezen was matig, de reken- en taalkunde werden slechts een weinig beoefend.
Te Gelzelaar is de school sinds mijn vorige bezoek zeer vergroot en wel ingerigt. Maar met het onderwijs van L. Stevens was het jammerlijk gesteld. De leestoon althans is een vervelende dreun; van het rekenen wordt zeer weinig werk gemaakt. Het schrift alleen is er vrij goed.
Vernemende, dat de overige scholen van dit ressort, wat het onderwijs betreft, in geenen beteren staat verkeeren, verliet ik hetzelve met smartgevoel, om te onderzoeken hoedanig hetzelve gesteld was in het

VIERDE DISTRICT; TWEEDE AFDEELING in de provincie Gelderland bezocht door Wijnbeek in 1842

Schoolopziener: L. Lasonder. Dit schoolressort, zich uitstrekkende over het middelste, meer oostelijke gedeelte der Graafschap, bevat, behalve de scholen van Groenlo, in het verslag van 1841 vermeld, 23 gemeentescholen, gelegen in de gemeenten Eibergen, Lichtenvoorde, Winterswijk en Aalten.

Gemeente Eibergen; eerst kwam ik in de gemeente Eibergen, met vier dorpen: Elbergen, Beltrum, Rekken en Zwolle. Het schoone en sterk bevolkte dorp Eibergen heeft een buitengewoon groot en zeer goed schoolgebouw, echter niet te groot voor de 450 leerlingen, waarmede het gewoonlijk gevuld is. De onderwijzer J. Prakke wordt door niet meer dan eenen ondermeester geholpen en desniettemin heerscht er goede orde en verdient het onderwijs, ofschoon nog eenigszins in den ouden trant, den naam van goed.
Bij het verlaten van Eibergen kwam er een zware donderbui opzetten, die mij noodzaakte de overige dorpen van deze gemeente ter zijde te laten en mij naar Groenlo te spoeden teneinde er eene schuil- en verblijfplaats te zoeken.
Vandaar zette ik de reis zuidelijk voort door dit schoolressort en kwam in de gemeente Lichtenvoorde, bestaande uit de dorpen Lichtenvoorde en Zieuwent, liet eerstgenoemd dorp liggen, omdat er de school vacant was en kwam alzoo te Zieuwent. De bevolking is hier meerendeels van de Roomsche godsdienst; van die godsdienst is ook P. Peper, een middelmatig onderwijzer, die zijne eenvoudige leerlingen tamelijk goed leert lezen en schrijven en een weinig rekenen. Ook de Bijbelsche geschiedenis behandelt hij vrij wel met hen naar het werkje van wijlen den Kamper pastoor Doorenweerd 7).

Gemeente Winterswijk; thans eene oostelijke rigting nemende, kwam ik in de gemeente Winterswijk, met tien zoo dorpen als buurschappen, waarvan het voornaamste den naam der gemeente draagt. Bij mijn verslag van 1833 heb ik het welgevallen betuigd met welk ik de dorps school van P. van Dijk te Winterswijk bezocht heb. Met geen minder welgevallen heb ik dezelve thans weder bezocht. Deze man is als voor het onderwijs geboren. Met behulp van zijnen zoon, zeer verdienstelijk gewezen kweekeling van Prinsen, heeft hij, in zijn ruim en wel aangelegd schoolgebouw, alles ingerigt naar de verbeterde leerwijze. Hij houdt tevens Fransche kostschool en deze is mede zeer voldoende, ook wat de huisselijke inrigting aanbelangt, terwijl het kost- en schoolgeld nog geen fl 200,- 's jaars bedraagt.
Er is hier ook een meisjeskostschool, doch dezelve was vacant. De heerschende warmte liet mij niet toe in het zanderig gedeelte dezer gemeente de dorps- en buurschooltjes te bezoeken, welk bezoek ook nutteloos zou zijn geweest, daar dezelve in den zomer zeer schaars en alleen door kleine kinderen bezocht worden.
Gemeente Aalten; ook deze gemeente heeft, behalve het dorp Aalten, verscheiden dorpjes en gehuchten, waarin zich zes schooltjes bevinden, doch mede thans te weinig bezocht om er van den staat van het onderwijs te kunnen oordeelen.
Te Aalten zelve zijn twee scholen: 1ste. de dorpsschool in een goed, regelmatig schoolvertrek. De onderwijzer, H. Schotman, onderwijst zelf niet en daarvoor is hij ook weinig berekend. Doch dezelfde hulponderwijzer H. R. Neuwerth, dien ik er in 1833 aantrof, vond ik er nog. Hij gaf mij, gelijk de eerste maal, alle reden van tevredenheid door zijne zachte en oordeelkundige behandeling der leerlingen en de natuurlijke en bevattelijke wijze, waarop hij hun de noodige kundigheden aanbrengt. 2de. het Fransche schooltje van L. G. S. du Pré en diens huisvrouw is nog even onbeduiden als tevoren, wat het getal leerlingen, het lokaaltje en de meubelen aanbelangt. Op het onderwijs valt ook niet veel te roemen. De staat van het schoolwezen van dit schoolressort is wel niet uitstekend te noemen. Er zijn echter ten platten lande eenige goede scholen, zooals te Elbergen, Winterswijk en Aalten, terwijl de schoolopziener de schoolbelangen vrij wel behartigt.