Scholing door onderwijzersgezelschappen in de 19e eeuw

De onderwijsgezelschappen werden van groot belang geacht voor de vernieuwing van het onderwijs in de 19e eeuw. In de wet van 1806 staat in de instructie van schoolopzieners in art.4 dat zij de onderwijzers regelmatig moeten verzamelen om "..door onderrigting en aanmoediging den ijver der onderwijzers optewekken en gaande te houden." In 1815 schrijft A.v.d. Ende een brief aan de Gouverneur van Zeeland met het verzoek om een opgave van de onderwijsgezelschappen in de districten.

In 1816 krijgt de Commissie van Onderwijs in Zeeland bericht dat subsidie ter aanmoediging van de bestaande school- onderwijzersgezelschappen is toegekend. Het totale bedrag is f 2000,- voor de 99 bestaande onderwijzersgezelschappen. Het bedrag voor Zeeland is nog bescheiden f 35,-.voor 1 gezelschap. De volgende jaren worden in hoog tempo gezelschappen opgericht, ook in Zeeuwsch Vlaanderen. Het voornaamste doel was de kundigheden der onderwijzers zelven te vermeerderen en het onderwijs te verbeteren. In latere verslagen wordt aangegeven dat de groote vergadering voornamelijk moet dienen om de vriendschapsband te versterken en maken de leden er een gezellige dag van. Ook was het een prima gelegenheid voor de schoolopzieners tot "onderrigting en teregtwijzing".

Omdat de gezelschappen verplicht waren om verantwoording af te leggen van de verkregen subsidie zijn er veel stukken bewaard gebleven die ik in het Rijksarchief te Middelburg heb kunnen lezen. Voor een deel dienden de verslagen om aan de schoolopziener te laten zien dat de aanwezige onderwijzers zich ijverig verdiepten in hun vak en dat het subsidiegeld goed besteed werd aan boeken voor de leesbibliotheek. Veel verslagen geven een min of meer uitgebreide opsomming van de werkzaamheden en inhoudelijke zaken die aan de orde zijn geweest met vermelding van naam en onderwerp. Ook de schoolopzieners werden gecontroleerd en zij maken in de beredeneerde jaarverslagen tot aan het eind van de eeuw steeds melding van de gang van zaken van de onderwijsgezelschappen in hun district.

Klik door voor de samenvatting van enige verslagen van enkele onderwijzersgezelschappen in Zeeuwsch Vlaanderen: Eeclo rond 1820, Sas van Gent rond 1850, Axel rond 1876 en Axel en Hulst in 1892