DE LAGERE EN MIDDELBARE SCHOLEN IN ZUID-HOLLAND beschreven door H. Wijnbeek in 1838
H. Wijnbeek was van 1832 tot 1849 hoofdinspecteur van het onderwijs in Nederland. Hij reisde door heel Nederland en schreef rapporten over scholen in vele steden en dorpenplaatsen, De beschrijvingen van zijn bezoek aan Zuid Holland in 1838 zijn in de website van Rik-Rotterdam opgenomen. Voor onze regio is het vijfde, zesde, zevende en achtste district interessant. Bij de overige districten is enige overlap met de plaatsen die nu bij andere Rikken horen, vooral Zoetermeer. Voor elk van de 9 districten van Zuid Holland. is een aparte pagina gemaakt. De begeleidende brief aan de minister van onderwijs staat onderaan op deze pagina.
De eindconclusie van Wijnbeek over de kwaliteit van het onderwijs in Zuid-Holland was als volgt:"Het zij mij geoorloofd tenslotte als resultaat der onderlinge vergelijking van hetgeen in dit verslag van ieder schoolressort is vermeld, op te merken dat: over het algemeen met het beste gevolg aan de verbetering van het schoolwezen gearbeid wordt in het 1 ste gedeelte van het 2de en 3de en in het 5de, 6de, 7de en 8ste onder de respectieve schoolopzieners Bluss, vanHinloopen Labberton, van Kooten Boers, Huijsman en Delprat; dat de tweede plaats te dien opzigte bekleeden het 1ste schooldistrict en het tweede gedeelte van het 3de en het 4de schooldistrict onder de schoolopzieners Meuleman en Haefkens; en dat het 9de of laatste schooldistrict, onder den schoolopziener Vredenburch, ook inderdaad de laatste plaats inneemt.
1. EERSTE SCHOOLDISTRICT ’s-Gravenhage, Scheveningen, Loosduinen, Poeldijk, Monster, Rijswijk, Nootdorp, Stompwijk, Wilsveen, Leijdschendam, Zoetermeer en Zegwaard, Veur, Voorburg, kostscholen te Voorburg, instituut te Veur.
2.1. TWEEDE SCHOOLDISTRICT, eerste gedeelte, Leijden, Leijderdorp, Kaukerk, Oudshoorn, Woubrugge, Rijnzaterwoude, Ter Aar, Alphen, Hazerswoude, Voorschoten. tweede gedeelte, Wassenaar, Valkenburg, Katwijk, Katwijk aan Zee, Rijnsburg, Oegstgeest, Warmond, Sassenheim, Lisse, Hillegom, Voorhout, Noordwijkerhout, Noordwijk-binnen, Noordwijk aan Zee.
3.1. DERDE SCHOOLDISTRICT; eerste afdeeling, Waddingsveen, Moerkapelle, Zevenhuizen, Nieuwerkerk aan den IJssel, Ouwerkerk aan den IJssel, Moordrecht. 2de afdeeling, Woerden, Schoonhoven, Oudewater, Aarlanderveen, Bodegraven, Haastrecht, Heekendorp, Langewierd, Nieuwerbrug, Papendorp, Waarder, Zwammerdam.
4. VIERDE SCHOOLDISTRICT; Gorinchem, Leerdam, Nieuwpoort, Vianen, Ameide, Asperen, Langerak, Leerbroek, Oosterwijk.
5. VIJFDE SCHOOLDISTRICT; Dordrecht, ’s-Gravenpolder, Heinenoord, Klaaswaal, Numansdorp of Buitensluis, Puttershoek, Strijen, Cillaarshoek, Maasdam, Mijnsheerenland, Westmaas, Overmaasche, Barendrecht, Hendrik Ido Ambacht, Rijsoord, Ridderkerk.
6. ZESDE SCHOOLDISTRICT; Sommelsdijk, Den Bommel, Middelharnis, Ouddorp, Stellendam, Goeree, Nieuwe Tonge, Dirksland, Oude Tonge, Ooltgensplaat, Langstraat, stad aan Haringvliet.
7. ZEVENDE SCHOOLDISTRICT; Brielle, Hellevoetsluis, Voorne-Putten, Abbenbroek, Heenvliet, Hekelingen, Nieuwland, Oudsvoorn, Zuidland, Zwartewaal, Geervliet, Nieuwhelvoet, Oudshoorn, Spijkenisse, Simonshaven, Oudbeijerland, Hitzert of Zuidbeijerland, Piershil, Korendijk.
8. ACHTSTE SCHOOLDISTRICT; Delfshaven, Rotterdam, Schiedam, Charlois, Hillegersberg, Kethel, Overschie, Berkel, Bergschenhoek, Rhoon, IJsselmonde.
9. NEGENDE SCHOOLDISTRICT; Delft, Maassluis, Vlaardingen, Maasland, Schipluiden, ’s-Gravenzande, Hondsholredijk, Naaldwijk, Wateringen, Vrijenban, Pijnacker
DE LAGERE EN MIDDELBARE SCHOLEN IN ZUID-HOLLAND 1838
's-Gravenhage, den 22 December 1838.1)
Aan Zijne Excellentie, den Heere Minister van Binnenlandsche Zaken.
Ik heb de eer Uwe Excellentie aan te bieden mijn verslag van den staat, waarin ik de lagere en middelbare scholen van Zuid-Holland bij mijn schoolbezoek van dit jaar heb bevonden en neem de vrijheid de aandacht Uwer Excellentie in 't bijzonder te vestigen op het daarbij vermelde aangaande het voornemen van het Gemeentebestuur te Monster om het schoolfonds in de drie dorpen dier gemeente op te heffen, hetwelk ten gevolge zou hebben, dat meer dan 200 kinderen der behoeftigen van het schoolonderwijs zouden verstoken worden; de tegenwerking te Gouda tegen de oprigting eener bewaarschool voor minvermogenden; den burgemeester van Ouwerkerk, die het schoollokaal en de woning des onderwijzers jammerlijk laat vervallen; het gebrek aan voorziening in de schoolbehoeften der armen kinderen te Bodegraven, waardoor deze geen gebruik van de school kunnen maken; den haveloozen staat der school, en den onderwijzer te Waarden, die zich aan den drank te buiten gaat; den door doofheid voor het onderwijs ongeschikt geworden onderwijzer der lagere school te Vianen; den gevaarlijken toestand van het schoollokaal te Maasdam; het bezwaar, dat er te Rijsoord bestaat om in de dringende behoefte aan een ander schoollokaal te voorzien; de afkeuring, die de Plaatselijke Schoolcommissie te Rotterdam bij het Stedelijk Bestuur ondervonden heeft, van haar heilzaam plan om ter gelegenheid dat er drie bijzondere scholen der 2de klasse waren opengevallen, in derzelver plaats bijzondere scholen der Iste klasse 2) op te rigten, staande onder haar beheer; het gebrek aan toezigt van den schoolopziener, den Heer Vredenburch. 3) Ook elders heb ik gebreken opgemerkt, van welke de voornaamste in mijn verslag zijn opgegeven. Doch ik hope, dat ten opzigte van dezen mijne ter plaatse gemaakte aanmerkingen niet vruchteloos zullen zijn. Doch vreezende, dat ten aanzien der hier boven aangestipte gebreken geene verbetering zal komen, zonder Uwer Excellentie's tusschenkomst, zoo zij het mij geoorloofd, die tusschenkomst in te roepen en voor te stellen om den Gouverneur van Zuid-Holland 4) deswege de noodige aanschrijving te doen, tot het ontwerpen van welks aanschrijving ik de vrijheid neem, mij aan te bieden. Wat den schoolopziener van het 9de district, den Heer Vredenburch 5) aangaat, wenschelijk ware het, dat ZijnEd. konde bewogen worden om eervol ontslag te vragen. Teneinde de scholen van dat district inmiddels niet zonder opzigt blijven, biede ik mij aan, om, totdat in zijne vervanging zal voorzien zijn, zelf jaarlijks eenmaal de scholen van zijn district, die allen in de nabijheid dezer stad zijn gelegen 6) te bezoeken, zullende het door mij, tengevolge van dat bezoek op te maken en Uwer Excellentie aan te bieden verslag alsdan aan den Gouverneur kunnen worden toegezonden.
De Inspecteur der Latijnsche scholen en van het middelbaar en lager onderwijs,
H. Wijnbeek.
den ondergeteekende bezocht in 1838 Zuid Holland. Het afgelegde schoolbezoek in Zuid-Holland heeft mij wederom overtuigd van den invloed, dien de schoolopzieners, naar gelang van hunne geschiktheid en ijver op de schoolverbetering oefenen. Bij het verslag nopens ieder schoolressort zal ik gelegenheid hebben zulks aan te wijzen. Holland's zuidelijk gedeelte bevat 9 schooldistricten. Doch twee derzelve, het 2de en het 3de, zijn elk in twee afdeelingen gesplitst, zoodat er elf schoolressorten zijn, staande onder het toezigt van even zoo veel schoolopzieners, die zamen de Provinciale Commissie van Onderwijs in Zuid-Holland uitmaken.