Verslag van hoofdinspecteur H. Wijnbeek betreffende de scholen in Zuid-Holland in 1838

3.1. DERDE SCHOOLDISTRICT; eerste afdeeling, Waddingsveen, Moerkapelle, Zevenhuizen, Nieuwerkerk aan den IJssel, Ouwerkerk aan den IJssel, Moordrecht. tweede afdeeling, Woerden, Schoonhoven, Oudewater, Aarlanderveen, Bodegraven, Haastrecht, Heekendorp, Langewierd, Nieuwerbrug, Papendorp, Waarder, Zwammerdam.

Schoolopziener: D. van Hinloopen Labberton, predikant bij de Remonstrantsche gemeente te Gouda 11).

Gouda, de laatstvorige schoolopziener, B. Schreuder 12) vijf jaren geleden hier aangesteld, vond de armenschool in een zeer achterlijken staat. Zijne bemoeijingen hebben den grondslag gelegd tot derzelver verbetering, als ook tot de vestiging van een tusschenschool. Zijn opvolger sedert een jaar heeft de taak van zijn voorganger met ijver en beleid opgevat en Gouda zal nu, indien men eene der openbare meisjesscholen en een paar weinig beteekenende bijzondere scholen uitzondert, voor de voornaamste steden van het Rijk niet onderdoen. Thans houdt hij zich onledig met het plan ter oprigting eener goede kleine-kinder-of bewaarschool voor minvermogenden, tot welker oprigting hij zelf een aanzienlijk voorschot heeft aangeboden. Doch het Stedelijk Bestuur schijnt hem tegen te werken. De stadsarmenschool vond ik nog in een te klein lokaal. Men was echter reeds bezig om het te vergrooten. De bekwame onderwijzer eener bijzondere school te Gouda stond eenen ouden, geheel ongeschikten te vervangen. Voor minvermogende kinderen is er een nieuw, groot en naar eisch ingerigt schoollokaal gebouwd en voorzien van de noodige meubels. Een allerbekwaamst onderwijzer Kluijtman genaamd, staat er aan het hoofd van het onderwijs en heeft hetzelve ingerigt als ware het om tot eene modelschool te dienen. De geestontwikkelende klank-methode, de zuiver natuurlijke leestoon, de toelichtingen en zedekundige toepassing bij het lezen, de verstandsscherpende vormleer, de zangoefeningen, theoretisch en praktisch, de nieuwe verkorte schrijfleerwijze, het uit het hoofd rekenen, dat alles vond ik hier vereenigd en in geregelde orde van opvolging, terwijl ongedwongen orde en opgeruimdheid bij de leerlingen een aangenamen gloed over deze school verspreidde. Er waren reeds 200 leerlingen. Het lokaal kan er 400 bevatten, die er weldra aanwezig zullen zijn. Een 12-tal knapen uit den burgerstand worden hier als leerlingen toegelaten, ten einde tot adsistent-kweekelingen in de scholen dezer stad en voorts tot onderwijzers te worden opgeleid.

Behalve de genoemde openbare meisjesschool en de twee bijzondere der 2de klasse van weinig beteekenis, is hier eene bij een bijzondere dag-en kostschool voor jongens van J. Schouten, in eene zeer prachtige woning. De onderwijzer zelf scheen mij minder geschikt voor zijne betrekking, doch hij wordt geholpen door eenen allerbekwaamsten hulponderwijzer, Cramer genoemd, wiens onderwijs in talen en wetenschappen door weinigen zal overtroffen worden. Als kostschool kwam mij de inrigting niet ordelijk genoeg voor. Het getal kostdiscipelen was dan ook aan het verminderen. Voorts zijn hier twee zeer goede dag-en kostscholen voor meisjes, de een van Mevrouw van Meerten, geholpen door hare dochters. Eene dezer dochters is belast met het onderwijs, eene andere met het huisselijk bestuur. Mevrouw van Meerten zelve draagt voornamelijk zorg voor de zedelijke en godsdienstige vorming der kweekelingen. Moeder en dochters maken, zamen vereenigd, een goed geheel uit. Het getal kostdiscipelen is bepaald op 12; dat getal vond ik er. De andere dag- en kostschool is van jufvrouw Visscher. Zij heeft weinig kostdiscipelen, doch het onderwijs is er ook zeer voldoende.

Gemeentescholen.

Van de 16 gemeentescholen dezes schoolressorts heb ik er slechts zes kunnen bezoeken. Het was in 't voorjaar en veelvuldige regens hadden de kleiwegen onbruikbaar gemaakt. Die, welke het meest toegankelijk waren, liggen om of in de nabijheid van de bijna droog gemalen Zuidplas. Ik bezocht er achtereenvolgens de scholen te: Waddingsveen; waar het lokaal vierkant en veel te klein was. De spelmethode werd er nog gevolgd. Over alles lag een ouderwetsche tint. Doch de anders voor zijne gevorderde jaren vrij bekwame onderwijzer weet door eenen hem eigen gepasten trant zijne leerlingen tot bruikbare menschen ten platten lande te vormen.

Moerkapelle; waar dringende behoefte is aan een beter schoollokaal, waartoe dan ook sedert een Rijkssubsidie is toegezegd. Men behelpt zich met een gebrekkig vertrek, gehuurd van de Hervormde gemeente. Met het nieuwe lokaal zal het onderwijs ook wel vernieuwd mogen worden. Het was er thans beneden het middelmatige, uitgezonderd het gezang, hetwelk lief en zuiver was.

Zevenhuizen; sedert een groot jaar is hier het schoolfonds ingevoerd met dat heilzaam gevolg, dat er het getal leerlingen sedert meer dan verdubbeld is, zoodat de nieuwe school, die er gebouwd is, ofschoon eens zo groot dan de oude school, ternaauwernood al de kinderen kan bevatten. Op 1300 zielen gaan er ruim 200 kinderen school. De onderwijzer Graaf, gevormd op eene der s-Gravenhaagsche stadsarmenscholen, volgt geheel de doelmatige leerwijze, die hij daar geleerd heeft. Het onderwijs heeft mede eene gepaste zedelijke strekking gelijk aldaar.

Nieuwerkerk aan den Ijssel; hier was het lokaal wederom klein en vierkant. Het onderwijs is slechts middelmatig. Het werd gegeven door eenen ondermeester, terwijl de hoofdonderwijzer schier werkeloos in de school verkeerde. Het zingen alleen beviel mij. Ouwerkerk aan den IJssel; met weemoed aanschouwde ik de vervallen woning en school alhier. Gaten in het dak, de steenen voor de woning uit den grond en even zoo in de school. Tafels en banken oud of aan stukken. Het is de burgemeester Mijnlief, die, op den schoolonderwijzer gebeten, hem op allerhande wijze plaagt en zich noch om aanschrijvingen van den Gouverneur, noch om de dringende aanmaningen van den schoolopziener bekreunt. De onderwijzer is intusschen zeer bekwaam en ijverig.

Moordrecht; hier is het grootste en fraaiste lokaal van dit ressort. Ook de meubelen zijn in volmaakte orde en het onderwijs daaraan in evenredigd. Het is te verwachten, dat de kunde en ijver van den tegenwoordigen schoolopziener, even gelijk hij reeds te Gouda gedaan heeft, zoo ook in de gemeentescholen van lieverlede die verbeteringen in schoollokalen en onderwijs zal daarstellen, welke door vroegere schoolopzieners deerlijk verwaarloosd zijn geworden.

DERDE SCHOOLDISTRICT; 2de afdeeling

Schoolopziener: Mr. J. Meulman, vrederegter te Woerden 13). Deze bejaarde en oordeelkundige schoolopziener stelt voortdurend belang in het schoolwezen van zijn ressort, doch wordt menigmaal belemmerd in het bezoeken der scholen door zijn podagreus gestel. En ongelukkig liggen de meeste dier scholen te midden van veengronden, die, bij regenachtig weder, niet dan te paard kunnen bezocht worden en dus voor hem dan ontoegankelijk zijn. Ook mij is de gevallen regen tijdens mijn bezoek van dit schoolressort hinderlijk geweest, en heb ik mij moeten bepalen tot de scholen der steden Woerden, Schoonhoven en Oudewater en de acht na te melden ten platten lande benevens twee kostscholen aldaar. Zijnde er alzoo ten platten lande acht onbezocht gebleven.

Woerden; in dit stadje zijn 3 scholen, een zeer goede armenschool in een geschikt lokaal doch waar ook kinderen uit den burgerstand, met verlof van den burgemeester, tegen betaling van schoolgeld, worden toegelaten en zulks ten nadeele van de burgerschool, op wiens onderwijzer, Mazarel, de burgemeester ontevreden is. In de burgerschool is het onderwijs is nogtans in allen deele zeer voldoende: Het lezen, de taalkunde, het schrift, het rekenen, de vaderlandsche geschiedenis en aardrijkskunde, het tweestemmig gezang. De onderwijzer bezit veel kunde. Het lokaal is goed.

De derde school is eene pas opgerigte Fransche dag- en kostschool. Schouten, die den eersten onderwijzersrang 14) bezit, is er de hoofdonderwijzer. Deze school bestond eerst sedert een jaar en telde nu reeds 40 leerlingen, waarvan 4 in de kost. Fransch, Engelsch en Hoogduitsch worden er goed uitgesproken en grondig geleerd.Van geschiedenis en aardrijkskunde, benevens de wiskunde, wordt veel werk gemaakt. Wat de huisselijke inrigting betreft, de slaapkamer der kostdiscipelen was groot, net en wel ingerigt. Doch den man ontbreekt eene, voor eene kostschool onontbeerlijke huisvrouw.

Schoonhoven; het fraaiste gebouw van dit stadje is het woonhuis van den onderwijzer en zijne kostdiscipelen. In een afzonderlijk lokaal wordt school gehouden voor de onderscheidene standen. Dat lokaal bestaat uit twee groote zalen, in eene van welke het eigenlijke lager onderwijs gegeven wordt. In de andere zaal zijn de kostdiscipelen vereenigd met al de leerlingen die het Fransch leeren. De onderwijzer Collewijn was eerst sedert kort in functie, doch had reeds, behalve ruim 220 dagscholieren, een 16-tal kostdiscipelen. Het gedeelte van het onderwijs werd naar eisch behandeld, terwijl de zedelijke opvoeding zoowel als (wat de kostschool betreft) de gezondheid zorgvuldig scheen behartigd te worden.

Oudewater; het lokaal is onlangs vergroot door aanvoeging van een tweede vertrek, waar de kinderen uit den fatsoenlijken stand zitten en waar zij ook het Fransch leeren. Deze ontvangen grondig onderrigt in de taalkunde. Hetzelve wordt geheel verzuimd in de school der geringere klasse. Men leert er alleen goed lezen. schrijven en een weinig rekenen.

Gemeentescholen.

De gemeentescholen, door mij bezocht, zijn vooreerst - behalve de kostschool te Aarlanderveen, waarvan eerst zal gesproken worden, die van Bodegraven, waar mede een kostschool is, de scholen van Haastrecht, Heekendorp, Langeweerd, Nieuwebrug, Papendorp, Waarder, Zwammerdam. Aarlanderveen, aan den Rijn tegenover Alphen. Er is eene Fransche kostschool voor jongens gevestigd. De hoofdonderwijzer van lterson is bejaard en laat het onderwijs over aan zijn zoon. Hetzelve kwam mij niet meer dan middelmatig voor. Ook is de school zeer in verval.

Bodegraven; een slecht lokaal; de muur is aan eene zijde in het midden geschoord teneinde niet in te storten; een lokaal aan het achtereind, onlangs aangekocht, is zoo goed mogelijk tot een tweede schoolvertrek ingerigt. De burgemeester toonde zich bereid om de school geheel te laten vernieuwen, waarvan de kosten geraamd zijn op fl 5000,- indien het Rijk en de Provincie elk voorfl 1 500,- daartoe wilden bijdragen. Hier wordt niet gezorgd voor de schoolbehoeften der armen, doch de burgemeester heeft mij beloofd, dat zulks voortaan geschieden zal. De onderwijzer Kapteijn is bejaard doch nog zeer bekwaam en maakt goede discipelen, kundiger dan op de gewone dorpsscholen. Hier is ook eene druk bezochte Fransche kostschool, gehouden door eenen Roomschen onderwijzer, Boot genaamd. De man is zeer ijverig, heeft zijn woning voortreffelijk ingerigt voor eene kostschool. Zijne huisvrouw is volkomen berekend voor de huisselijke verzorging. Het onderwijs, ook van vreemde talen, is zeer voldoende. Er waren ruim 40 kostdiscipelen.

Haastrecht; in het nieuwe, groote zeer fraaije lokaal is een zeer geschikt onderwijzer, vervullende zijne beroepspligten doelmatig en ijverig. Heekendorp; waar ik tevreden was over het lokaal en het onderwijs, behalve van het zingen. Langewierd, waar het er slecht uit zag met het lokaal en niet beter met het onderwijs. Nieuwerbrug; waar ik over een en ander zou tevreden zijn, indien ik de onderwijzer niet in een ziekelijken toestand gevonden had, die hem naauwelijks toeliet om school te houden en Papendorp, waar en het lokaal en het onderwijs slecht mogt heeten.

Waarder waar het nog veel slechter geschapen stond met het lokaal. Waar buitendien alles in een haveloozen staat was en de onderwijzer A. C. Bestebroer de school voor den bepaalden tijd had laten uitgaan en in de herberg zat te rooken, enz. Hij wordt door den districtsschoolopziener een dronkaard genoemd in zijn laatst jaarlijksch verslag, doch schijnt steun te vinden bij het gemeentebestuur.

Zwammerdam, waar men onlangs een groot lokaal gebouwd heeft, hoog verwulfd, waardoor het zoo sterk galmt, dat men elkander bezwaarlijk verstaan kan. Alleen door afscheiding der school in twee vertrekken door middel van een beschot zal dat gebrek kunnen verholpen worden. Hier wordt gespeld, stooterig gelezen. vrij goed geschreven en gerekend.