Vierde Schooldistrict in de provincie Zeeland bezocht door H. Wijnbeek in 1838

Schoolopziener mr.H.A.Callenfels (1791-1860), burgemeester van Oostburg en geneesheer. Deze schoolopziener is bedaard, kundig, volijverig, algemeen geacht, en daardoor van veel invloed op de onderwijzers. Er zijn in zijn district 20 scholen. Van dezelve zijn er 14 door mij bezocht. De meeste derzelve hebben geen prachtige, maar toch vrij goed ingerigte schoollokalen. Aardenburg, Biervliet, Eede, Groede, Ijzendijke, Kadzand, Nieuwvliet, Oostburg, St. Anna ter Muiden, Kruis, Sluijs, Waterlandkerkje, Ten aanzien van het onderwijs heb ik het volgende opgemerkt.

* Te Aardenburg heerscht veel orde en worden de leerlingen met oordeel naar geest en hart gepast ontwikkeld. Het schrijven is er slechts matig, maar aan den leestoon bemerkte ik, dat de onderwijzer A.P.Snoep zijne leerlingen leert denken bij hetgeen zij lezen en dat zij het verstaan. De taalgronden worden er voldoende beoefend; zoo ook het rekenen. In de aardrijkskunde bepaalt men zich tot de provincie. Met de nieuwe maten en gewigten was men wel bekend. Het gezang was zuiver en liefelijk. Des avonds wordt er vrij goed Fransch geleerd. Hier waren geene prijzen uitgedeeld, sedert vier jaren, ofschoon jaarlijks de som van f 20,- op de begroot ing wordt uitgetrokken. Men schrijft zulks toe aan de onverschilligheid van den burgemeester, dien ik daarover niet heb kunnen onderhouden, doordat hij van huis was.
* Te Biervliet stond het onderwijs niet op die hoogte, vooral niet wat betreft het lezen, hetwelk eentoonig was, en de taalkunde, waarvan weinig werk werd gemaakt. De overige vakken werden echter vrij voldoende beoefend.
* Te Eede had ik wederom veel reden van tevredenheid. De gemeente is hier van de Roomsche godsdienst en dat was ook de verdienstelijke onderwijzer H. Numink, drie jaren geleden uit Overijssel derwaarts beroepen. De uitspraak bij het lezen, die hier tevoren slecht was, heeft hij door oefening met de leestafels van Prinsen zeer verbeterd. Ook de leestoon was gepast. Hier las men in een werkje over de Bijbelsche Geschiedenis, bij Ankenstein te 's Bosch uitgegeven en hadden daarbij oordeelkundige uitleggingen plaats. Voorts werd hier alles naar eisch beoefend. Het zingen alleen was er niet ingevoerd.
* Te Groede was ik over alles vrij wel voldaan, vooral over den leestoon, de logische woord ontleding en het rekenen. Hier is ook eene school der Luthersche gemeente, dus geene gemeen teschool, maar eene bijzondere der Iste klasse en waar dus door den schoolopziener weinig invloed op de noodige verbetering kan geoefend worden. Er werd stootend gelezen en niet klassikaal. leder leerling had een afzonderlijk leesboekje. De taalkunde was schier geheel veronachtzaamd. Men zong er, doch zeer valsch.
* Te IJzendijke. De onderwijzer alhier behoort onder de middelmatige, doch hij wordt geholpen door een zeer kundigeii ondermeester, S. de Back, en daardoor is er het onderwijs vrij goed. Laatstgenoemde zoude aan het hoofd eener voorname school verdienen te staan, indien hij on gelukkiglijk niet aan het gebruik van sterken drank ware verslaafd. ik heb mij verpligt geacht hem op eenen hoog ernstigen toon hierover te onderhouden, in tegenwoordigheid van den schoolopziener. Volgens berigt van dezen is mijne vermaning van goed gevolg geweest. Mogt dat gevolg bestendig zijn.
* Te Kadzand werd het meest werk gemaakt van het schrijven en het rekenen, vooral uit het hoofd. Het overige was middelmatig. Het zingen verdiende dien naam niet, maar dien van schreeuwen.
* Te Nieuwvliet. Van het lezen werd hier het meest werk gemaakt. Het overige was matig. Het zingen was hier almede schreeuwend. Ik bezocht hier ook een matressenschool, doch waar alles ondoelmatig was. Het spellen op den ouden toon en het zangerig lezen. Men heeft haar willen verpligten de kinderen slechts te bewaren, doch zij gaat desniettemin haren gang.
* Te Oostburg, de woonplaats van den schoolopziener, is de beste school van dit district. Het geheele onderwijs van den bekwamen J. A. Menschaart is geest- en hartvormend. Van de klankmethode, van het lezen en de verklaring van het gelezene, de logische en taalkundige ontleding, de algemeene aardrijkskunde en die van Zeeland in 't bijzonder, de vaderlandsche geschiedenis, het nieuwe maten- en gewigtenstelsel, het verstandsscherpend rekenen uit het hoofd, het schrijven, het zingen, zag of hoorde ik de meest voldoende proeven. Het laatste was zuiver en liefelijk in hooge mate. Des morgens voor den gewonen schooltijd en des avonds werd er het Fransch zoo wat de uitspraak als wat de regels aangaat, zeer goed beoefend.
* Te St. Anna ter Muijden. In de school van dat dorp, op de grenzen van Oost-Vlaanderen, is het onderwijs oud, gelijk de onderwijzer, en deze voor geene verbetering meer vatbaar.
* Te Kruis zou het onderwijs goed kunnen zijn, indien de onderwijzer zijne school niet ver waarloosde, door zich met andere winstgevende bezigheden onledig te houden. Ik kon het aan hem zien, dat het onderwijs hem niet ter harte ging. Men beschuldigt hem bovendien van een ontuch tig leven te lijden.
* Te Sluijs is de school tweeledig. Het eene gedeelte is eene Nederduitsche, het andere eene Fransche school. leder gedeelte wordt gehouden in een afzonderlijk vertrek. De vorige onder wijzer Meesters was een genie, doch zoo zeer door schrijflust gekweld, dat hij denzelven ook in de school gedurende de schoolteit botvierde. Vandaar, dat zijn overlijden, nu bijna twee jaar geleden, geen verlies voor de school kan heeten. Sedert ruim een jaar is zijn opvolger P. J. Dekkers hier werkzaam. Deze heeft wel genoegzame bekwaamheid voor al de vakken van het onderwijs, maar hij weet den leerlust zijner kweekelingen niet genoeg aan te vuren. Van de schrijfkunst maakt hij in 't bijzonder veel werk en daarin waren de vorderingen zeer groot.
* Te Waterlandkerkje is een brave, eenvoudige onderwijzer, wiens onderrigt wel geene hooge vlugt neemt, maar die toch al zijne krachten inspant om zijne leerlingen zooveel mogelijk bruikbaar voor hunne stand te maken.