VIERDE SCHOOLDISTRICT in de provincie Utrecht bezocht door H. Wijnbeek in 1836

Rhenen, Wijck bij Duurstede, Amerongen, Bunnik, Cothen, Doorn, Driebergen, Neerlangbroek, Odijk, Veenendaal, Werkhoven.

Schoolopziener: A. van Goudoever. 17) Van zoodanigen ijver trof ik vooral onderscheiden blijken aan in dit vierde district. Hetzelve bevat eene school in het stadje Rhenen, twee in het stadje Wijck bij Duurstede en 27 gerneentescholen. Van dezelve zijn door mij bezocht de scholen van de genoemde stedekens en 9 gemeentescholen.
Rhenen; in dit stadje is, zooals gezegd is, slechts ééne school. Zij wordt in een zeer groot lokaal gehouden en bezocht door meer dan 200 leerlingen. Er werd zeer goed onderwijs gegeven in het Nederduitsch, in het lezen naar de klankmethode, waarbij den leerlingen een zeer gepaste leestoon werd eigen gemaakt, en in de beginselen der taalgronden. De getalleer bereidde hen zeer doelmatig voor op het rekenen. Het schrijven voldeed mij ook. Doch de meester, van een zwak zenuwgestel zijnde, kon niet de minste beweging verdragen en moest gedurig stilte gebieden.
Uit het groot schoolvertrek daalt men langs eenige trappen naar eene kleinere kamer, waar onderwijs in het Fransch, als het zoo heeten mag, gegeven werd. Want de uitspraak en de regels waren gebrekkig.
Wijck bij Duurstede; hier is eene Nederduitsche en eene Fransche school. De Nederduitsche wordt gehouden in een zeer ruim, hoog, gewelfd lokaal, van de noodige schoolmeubeden volledig voorzien, bezocht door 250 leerlingen. De leestoon, de taalgronden, de getal- en vormleer, het rekenen, het schrijven, de Vaderlandsche geschiedenis, de aardrijkskunde, alles werd hier door den bekwamen onderwijzer G. J. Schot en zijn ondermeester op eene gepaste wijze behandeld. Des avonds, van 5 tot 7 uren, werd hier onderwijs gegeven voor de armenkinderen in lezen, schrijven en rekenen. Zij lazen vrij goed, zongen zeer goed en schreven alleen op leitjes uit zuinigheid. Ik telde er 40, doch 's winters klimt hun getal tot 200. Voor dit onderwijs draagt het R. C. Armenbestuur bij: fl 75,-, het Gereformeerde fl 30,-, het Israëlitische fl 15,-; de provincie leverde tot hiertoe eene bijdrage van fl 150,-. Doch dezelve was thans gestaakt, terwijl het stadje niet in staat is om zelve de bijdrage te leveren. De burgemeester beklaagde zich zeer hierover.
In de Fransche dag- en kostschool vond ik een 20-tal dagleerlingen en 5 kostdiscipelen. Het schoollokaal was vrij goed, de woning als kostschool middelmatig. De onderwijzer J. A. van Ghert van Wyck spreekt en onderwijst goed Fransch en Engelsch, mitsgaders algemeene geschiedenis en aardrijkskunde. Hij had de gewoonte ingevoerd van de leerlingen twee aan twee te onderwijzen, een minder-naast een meergevorderde, zoodat de laatste de eerste moest onderwijzen. Jammer, dat de onderwijzer van een pedanterie behept is, zooals ik die nog nimmer bij een onderwijzer heb aangetroffen. En zulks in spreken en geheele houding en voorkomen. Dit gebrek was overgegaan tot zijnen ondermeester en alle zijne leerlingen.

Gemeentescholen.

Amerongen; aan het schoollokaal ontbreekt genoegzame ruimte voor het 225-tal leerlingen en een toereikend getal schrijftafels; aan de school zelve een ondermeester. De onderwijzer A. Dijkerman, ofschoon niet onbekwaam, schoot nogtans te kort in het bewaren van orde en stilte en het tegengaan van onhebbelijkheden. Het geheele onderwijs bepaalde zich tot lezen, schrijven, rekenen en zingen, en dat alles was niet boven het middelmatige.
Bunnik, het getal kinderen was beneden 200, waarvoor het lokaal groot genoeg is. De onderwijzer D. van Merkenstein leerde goed lezen en schrijven en rekenen, doch slecht zingen.
Cothen; hier is het getal leerlingen iets meer dan 200, doch het lokaal veel te klein voor dat getal. Het kan vergroot worden met een gedeelte van des onderwijzers woning. Bij mijne komst heerschte er een groot gedruisch en geen wonder: de leerlingen waren aan zich zelven overgelaten. De onder wijzer G. van Kooten was even tevoren uit de school geroepen. Zijne terugkomst deed de stilte vrij goed terugkeren. Hij kwam mij voor braaf en verstandig te zijn. Zijne leerwijze scheen mij tamelijk goed in lezen, schrijven en rekenen.
Doorn; hier had ik het genoegen aan te treffen een goed lokaal, ruim genoeg voor het 150-tal leerlingen en een allerbekwaamsten onderwijzer, A. de Jong de Keizer. Alle de leerlingen waren tegelijk nuttig bezig. Er heerschten orde en stilte De leerwijze was die van Prinsen. De leestoon was uitmuntend; de taalkundige ontledingen waren zoo goed mogelijk; het schrift keurig; het zingen zuiver en welluidend. Getalen vormleer werden er aanvankelijk behandeld. In het rekenen muntte hij vooral uit.
Driebergen; het lokaal was vrij goed, doch te klein voor het meer dan 150-tal kinderen. Er was plan om het te vergrooten met een gedeelte der woning, welke mede aan eene andere zijde zoude vergroot worden. De onderwijzer B. Roelofzen luisterde gaarne naar mijne aanmerkingen op zijn onderwijs. Want ik vond er nogal aanleiding toe. Al de leerlingen hadden een slechte leestoon, het rekenen en schrijven was matig, het zingen bestond in een vervaarlijk schreeuwen en aan orde en stilte schenen de leerlingen niet gewend te zijn.
Neerlangbroek; een te klein lokaal voor het meer dan 100-tal leerlingen. De onderwijzer C. A. van Schaik, een jong, mensch van gunstig voorkomen en niet onbekwaam, leerde vrij goed lezen, schrijven en rekenen, doch middelmatig zin gen. Hij onderscheidde zich door een liefderijken omgäng met de leerlingen.
Odijk; het lokaal was vrij goed. De onderwijzer N. Lam volgde nog de oude manier van spellen, van lezen op een zingende toon en van zingen op de oude kerkdreun. De onderwijzer vond ik diep onkundig. Deze school telde niet meer dan 60 leerlingen.
Veenendaal; het schoollokaal is een voortreffelijk, ruim en helder gebouw, waarin een getal van 450 kinderen gemakkelijk geplaatst zijn. Het is in tweeën afgedeeld door glazen deuren. Tusschen de beide zalen was een Russische kagchel gemetseld, die 's morgens vroeg- in de winter werd gestookt en dan voor den ganschen dag genoegzame warmte door dit gebouw verspreidde. Bij dit schoon lokaal steekt zeer ongustig af een paar vertrekjes, die den onderwijzer en zijn huisgezin tot woning moet verstrekken. De onderwijzer G. J. Kit behoort onder de bekwaamste. Met een vasten gang onderwijst hij het lezen naar de klankmethode, de taalkunde en daarmede de beide ontledingen van volzinnen met gepaste verstandsontwikkeling, waartoe ook getal- en vormleer oordeelkundig werden aangewend. Het schrijven was fraai; het zingen ook zeer goed, doch de oefening daarin geschiedde alleen bij het aangaan der school. Vele kinderen treden er de school niet binnen dan na het eindigen van het zingen. Overdreven godsdienstige begrippen maken hunne ouders vooringenomen tegen het zingen, omdat het geen psalmgezang is.
Werkhoven; in een goed en voor ruim 110 kinderen groot genoeg lokaal trof ik den onderwijzer D. Kraai aan, bezig om de leerwijze van Prinsen aan te wenden voor het lezen, hetgeen hem echter maar half goed van de hand ging en om het overige, zooals schrijven, en rekenen op eene middelmatige.