TWEEDE DISTRICT. in de provincie Utrecht bezocht door H. Wijnbeek in 1842.

Abcoude, Baambrugge, Breukelen, Kamerijk, Loenen, Zegveld, Laag-Nieuwkoop, Mijdrecht, Nichtevecht, Ruweel, Vreeland, Vinkeveen, Waverveen, Wilnis,

Schoolopziener Mr. W. J. van Hoijtema advocaat, enz.
In mijn vorig verslag heb ik opgemerkt, dat het schoolwezen in dit district achterlijk was door de schuld van den voorganger van dezen toen eerst kortelings fungerenden schoolopziener. Deze Heer, ofschoon anders zeer berekend voor zijne betrekking, is te veel met andere werkzaamheden overkropt, om de zaak van het schoolwezen zoo te behartigen als dezelve hier zoo dringend behoeft. Er is echter ééne school in zijn district, op welker verbetering hij met goeden uitslag gewerkt heeft. Het is die te Zegveld, waarvan later. Van de 20, alle gemeentescholen, dezes districts, waaronder twee onwettige, had ik er in 1836 9 bezocht. Ik heb dezelve thans weder en er bovendien nog een ander 9-tal bezocht. De tevoren bezochte scholen zijn die te:
Abcoude; waar ik het onderwijs nog in denzelfden onvoldoende staat bevond.
Baambrugge; waar ik, in de plaats van den vorigen gansch ongeschikten, hoogbejaarden G. van de Wiel eenen jongen, eenvoudigen, braven onderwijzer met name D. W. tenWeerde aantrof. Hij ving aan met een gepast gebed, eerbiedig uitgesproken en door de kinderen in eerbiedige houding gevolgd. Hierop werd een eenvoudig gezang zuiver gezongen. De klankmethode naar Prinsen beviel mij zeer goed, de leestoon vrij goed. Het schrift was matig. Een weinig taalkunde en redekundige ontleding, doch deze laatste niet eenvoudig genoeg, werden er beoefend met de meest gevorderden. Met het rekenen uit het hoofd had hij aangevangen. De man nam mijne teregtwijzing ter harte.
De onwettige dag- en kostschool van F. J. Le Grom bestaat hier nog. Ik bezocht die, evenals tevoren, en vond het onderderwijs wederom gepast. Het ware te wenschen dat dezelve thans erkend wierd, doch op voorwaarde, dat hij geene dagscholieren zoude aannemen, die nog te jong zijn om vreemde talen te leeren, teneinde geene afbreuk te doen aan de dorpsschool.
Breukelen; de dorpsschool is nog even voortreffelijk ten aanzien van het onderwijs, en even gebrekkig ten aanzien van het lokaal als tevoren. A. van der Berg, kweekeling van Prinsen, houdt alles ingerigt op den voet van 's Rijkskweekschool.
Ook hier bestaat nog eene onwettige dag- en kostschool, die van Monné. Doch het onderwijs is er steeds uitermate slecht, zoodat dezelve geenszins verdient erkend te worden.
Kamerik; het lokaal is hier verbeterd, doch het onderwijs op den vorigen gebrekkigen voet gebleven en zal wel zoo blij~ ven onder den bejaarden onderwijzer.
Loenen; in de dorpsschool heerschte nog dezelfde doodelijke stilte bij het onderwijs van den strakzienden Mulder. Het slecht en bekrompen lokaal is sedert mijn vorig bezoek nog verergerd. Hiervan heb ik eerst den burgemeester, doch bij denzelven weinig belangstelling bespeurd hebbende, daarna den nieuwen ambachtsheer, den oudhoogleraar van Rheenen 21) onderhouden, met dat gevolg, dat ZEd. mij beloofd heeft maatregelen te zullen beramen om het lokaal te vergrooten en behoorlijk in te rigten. De hier bestaande wettige dagen kostschool van A. van Wieringen is in bloei toegenomen en in doelmatigheid van onderwijs geenszins achteruitgegaan.
Zegveld; zoo als hierboven is opgemerkt, is het onderwijs hier merkelijk verbeterd. Schmidt weet thans de klankmethode gepast aan te wenden, leert op vrij goeden toon lezen, daarbij het kinderlijk verstand te ontwikkelen, prent goede beginselen in, geeft van de aardrijkskunde en de geschiedenis des Vaderlands een toereikend denkbeeld, leert zeer goed rekenen uit het hoofd en op de lei, vrij goed schrijven en zingen. Er heerschte in de school ongedwongen orde.

Voor het eerst zijn in dit district door mij bezocht de 9 navolgende scholen, die te: Kockengen; het lokaal is vierkant en bekrompen, twee hoofdgebreken bij het klassikaal onderwijzen. De hoofdonder wijzer R. Freern, plaatselijk ontvanger, bemoeit zich weinig met het onderwijs. Doch sedert kort wordt hij vervangen door zijnen zoon, welke in de kweekschool te Haarlem gevormd is, terwijl hij nog eenen anderen hulponderwijzer, van Rein, heeft. De leerwijze van Prinsen is, zooveel het lokaal toelaat, hier aanvankelijk ingevoerd. Doch er ontbreekt nog de letterkas en van de 9 leestafels zijn er slechts de twee eerste voorhanden.
In de gemeente Laag-Nieuwkoop, grenzende aan de gemeente Kockengen, heb ik aan de Geverkopsche brug in het voorhuis van eene boerenwoning eene onwettige school gevonden. Een gewezen smidsknecht te Vinkeveen, P. Vermolen genaamd, vond ik aldaar in een blaauwen kiel aan een 50-tal boerenkinderen onderwijs geven in spellen, lezen en schrijven. Alles was hoogst gebrekkig, het onderwijs, het donkere morsige vertrek en de tafels en banken.
Mijdrecht; hier vond ik veel gebrekkigs: een vierkant lokaal, waar het licht, behalve van ter zijden, van boven invalt en dus den kinderen in de oogen. De kleinen zitten op banken zonder lessenaartjes. Hier werd op eentoonigen dreun gespeld en gelezen, zoodat ik zelf heb moeten voorlezen om eenig denkbeeld van een gepasten leestoon te geven. Het eenigste, dat mij hier beviel, was het tweestemmig zuiver en zacht gezang. De onderwijzer heeft aanleg, weet aardig met de kinderen te keuvelen, doch heeft leiding noodig.
Nichtevecht; W. Scheepmaker, een bejaard man, doch nog frisch van voorkomen, met een eerlijk gezigt, is hier werkzaam in een vrij goed, doch almede bijna vierkant lokaal. Hij volgt nog wel de spelmethode, doch verbeterd door den voormatigen Groningschen schoolopziener Wester. Het lezen, schrijven, rekenen, zingen, was hier vrij goed, zoo goed als te verwachten is van een onderwijzer van den ouden tijd. Van de zedelijke verbetering der kinderen maakt hij veel werk. Een zoon van hem, door den Heer Prinsen opgeleid, heeft een zeer bezochte dag- en kostschool te Amsterdam.
Ruweel (ook Ter Aa geheeten) heeft een schoollokaal en onderwijzerswoning, die geheel verwaarloosd zijn. De vloer is aan stukken. De onderwijzer K. van Veen vond ik ziek te bed. Er was dus geen school. Hij klaagde hevig, beschuldigde het plaatselijk Bestuur van de Rijkssubsidie, die verleend was voor de verbetering van het gebouw, slechts voor een gedeelte daartoe besteed te hebben.
Vreeland; de meer dan tachtigjarige grijze onderwijzer Appel komt niet meer in de school. De ondermeester Klokke, een volijverig jong man, heeft hem vervangen. In de bewaarschool te Utrecht had hij met de nieuwe rekenmachine zien werken en afgezien hoe men kinderen moet behandelen en vormen en had zulks met goed gevolg in de school overgebragt. Met die rekenmachine, zoo geschikt voor het aanschouwelijk onderrigt, wist hij buitengewoon wel om te gaan en groot waren de vorderingen der kinderen in het rekenen door middel derzelve. Het verder onderwijs was vrij goed. Het lokaal is matig. Zindelijkheid was er niet aan de orde van den dag.
Vinkeveen; over het schoollokaal, hoewel het daglicht er zoowel vóór als achter en ter regter zijde invalt, en over het onderwijs in het algemeen, was ik wel tevreden. Er viel nog wel het een en ander op aan te merken, doch de onderwijzer H. Graveel, en zijn ondermeester H. van Doorn, luisterden aandachtig naar de aanmerkingen en schenen gezind om zich dezelve ten nutte te maken.
Waverveen; gelegen tusschen uitgeveende plassen, heeft een klein schoollokaal, doch groot genoeg voor het 40-tal scholieren, te meer daar het getal van lieverlede moet verminderen, doordat de uitveening al meer en meer terrein wegneemt en de bewoners noodzaakt van daar te verhuizen. De onderwijzer, Etienne Francois Dupuis, weleer onderwijzer in het Waalsche Weeshuis te Amsterdam, zooals hij mij verzekerde, deed zijn pligt vrij wel. Niets was er slecht, maar ook niets voortreffelijks, alles vrij voldoende.
Wilnis; in een vierkant, geheel ondoelmatig lokaal is hier C.Driehuijsen met orde en zachtzinnigheid werkzaam. Maaral wederom wordt hier met spellen aangevangen. Er werd echter vrij goed gelezen en geschreven en uit het hoofd gerekend. Deze man heeft slechts leiding noodig. En dit is het geval in dit geheele district, waar niet een enkel schoolgezelschap is.
Blijkens het hierboven vermelde van iedere gemeenteschool zijn er slechts twee zeer goede, die te Breukelen en te Zegveld. De overige zijn of vrij goed of beneden het middelmatige.
Van dit district zijn thans twee plaatsen overgegaan tot het vijfde: Nieuw-Loosdrecht en Oud- Loosdrecht, de eenige, die ik in dit district niet heb bezocht doordat de tijd mij ontbrak,