ZESDE DISTRICT van de provincie Overijjsel bezocht door Wijnbeek in 1833

In dit district zijn door mij bezocht de scholen der drie stedekens: Hasselt, Steenwijk en Vollenhove, benevens eenige der verdere gemeentescholen:. Hasselt, Steenwijk, Vollenhove, Giethoorn, Zwartsluis, St. Jansklooster, Vollenhoven, Onna, Zuidveen.

Hasselt; te Hasselt vond ik een goed ingerigte stadsarmenschooi, in welks ruim lokaal gewoonlijk een 70tal kinderen onderwijs genieten. Voorts eenen meester, die zijn onderwijs naar de vatbaar heid en de behoeften zijner leerlingen weet te wijzigen. Eene stadsburgerschool met een minder goed lokaal, doch ruim genoeg voor het 140tal scholieren. De onderwijzer heeft de vereischten eens schoolmeesters: goed voorkomen en kunde. Doch men beschuldigt hem van onbestendigheid in zijn onderwijs. Des avonds houdt hij ook Fransche school, waarvoor hij mede zeer berekend is. Doch die school verloopt sinds een jaar, dat er te Hasselt bestaat eene stads Fransche dag- en kostschool, die van H. C. Begeer, tevoren onderwijzer aan het Instituut te Elburg. Dit gesticht heeft reeds meer dan 24 scholieren, waarvan 10 in de kost. De woning is geschikt voor een niet al te uitgebreid opvoedingsgesticht; zoo ook de hoofdonderwijzer en diens vrouw. Zij zijn zacht, bescheiden, welgemanierd. Het onderwijs, hetwelk de meest gebruikelijke hedendaagsche talen, de geschiedenis en aardrijkskunde, benevens de wiskunde omvat, is zeer voldoende. Het kostgeld is gering. Men zal hier ook onderwijs geven in de oude talen, wanneer de thans als officier in schutterlijke dienst fungerende letterkundige Buser 28) van die betrekking zal ontslagen zijn. Teneinde hem aan Hasselt te verbinden heeft men hem bij voorraad benoemd tot griffier van het vredesgeregt. In dit stadje worden de gewone werkzaamheden van den te Vollenhove, op 4 uren afstands wonenden, hoogbejaarden schoolopziener, den predikant Sanders, waargenomen door een Plaatselijk Toezigt, bestaande uit twee verdienstelijke leden: de heer Verneij en den predikant Griethuizen 29), Met den burgemeester.

Steenwijk; ook in dit stadje, mede op 4 uren afstands van Vollenhove, bestaat er een plaatselijk toezigt. Hetzelve is bij uitnemendheid goed zamengesteld uit de predikanten Wilbrink en Parson 30) en twee leden van het gemeentebestuur, de heeren Keers en Middeldorp. De weldadige invloed van deszelfs bemocijingen met de scholen is in 't oog vallend.
Vooreerst is er eene kinderschool met een 100-tal kleintjes gevuld, die wel niet met de Zwolsche kinderscholen kan vergeleken worden, doch de gewone matressenscholen verre overtreft. Zij dient ter voorbereiding voor de onderste lagere school in Steenwijk. De schoolhouderesse wordt geholpen door haren echtgenoot. Zij waren begonnen met de klankmethode van Prinsen, doch zonder letterkast en leestafels, en dit was de oorzaak dat er een jaar noodig was om de letters te leeren, die anders met die leesmachine in weinige weken wordt gekend.Op het gebrekkige van dit onderwijs heb ik het Plaatselijk Toezigt opmerkzaam gemaakt, met dit gevolg, dat deze onontbeerlijke schoolmeubelen dadelijk zijn besteld.
Voorts zijn er drie stadslagere scholen, zamen bevattend ruim 350 leerlingen; die drie scholen zijn zoo vele aan elkander naauwsluitende klassen van eene en dezelfde school, doch ieder in een afzonderlijk gebouw. Tusschen die drie scholen is dus een naauw verband gebragt; de onderste dient ter voorbereiding voor de middelste en deze wederom voor de bovenste. Het onderwijs gaat een zeer geregelden gang. Intusschen is de middelste school verreweg de beste, vanwege de buitengewone geschiktheid van den onderwijzer.
Van de hier bestaande Israëlitische school heeft de ondergeteekende bij zijn verslag over die te Kampen mede bericht gegeven.
Vollenhove; hier zijn, behalve twee gebrekkige matressenschooltjes, met ruim 40 kinderen, eene Nederduitsche stadsschool in een vrij goed lokaal met 160 kinderen, doch waarvan de meester ziek lag. Er was een ondermeester werkzaam. Er scheen gebrek te zijn aan orde in de school; eene goede Fransche stadsdag- en kostschool, waarbij de tegenwoordige hoofdonderwijzer N. J. Singels eerst sedert eenige maanden aangesteld is. Het schoollokaal is bijzonder wel ingerigt en van de schoolbenoodigdheden behoorlijk voorzien. Doch de woning is somber. De burgemeester gaf mij niet onduidelijk te kennen, niet zeer gezind te zijn om daaraan iets te verbeteren. Het onderwijs en al hetgeen in eene Fransche kostschool pleegt onderwezen te worden, en daaronder ook het Engelsch en Hoogduitsch, kwam mij alleszins doelmatig voor. Uitmuntend vond ik vooral het wis kundig onderrigt en zoodanig als het ter opleiding voor de marineschool zoude kunnen verlangd worden. Er waren nog slechts 8 dagscholieren en 4 kostleerlingen. Het kostgeld is hier, evenals te Hasselt, zeer gering. De door mij in dit district bezochte gemeentescholen zijn de volgende dorpsscholen:
Twee te Giethoorn, de Zuiderschool met een zeer verdienstelijk onderwijzer, die zijn onderrigt verstandig weet te wijzigen naar de behoeften van de boerenkinderen. Het wel ingerigt, doch luch tig opgebouwd lokaal bevat gemeenlijk 60 scholieren; de Noorderschool van Giethoorn, bevattende meer dan het dubbeld van dat getal in een daaraan geëvenredigd, ruimer gebouw, doch waar ongelukkig een meester is van weinig kunde en aanleg.

Drie te Zwartsluis; dit dorp bestaat uit drie afzonderlijke wijken: de Schans, het Buitenkwartier en de Nieuwesluis. Iedere wijk heeft haar eigen school. Doch het is den ouders vrijgelaten de kinderen uit de eene wijk in de andere ter school te zenden, volgens eene beslissing van Gedeputeerde Staten, op een verzoek van het gemeentebestuur van eene tegengestelde strekking. De oorzaak van het verzoek was deze: De gemeente bestaat schier geheel uit Protestanten, die nog meerendeels zeer stijf regtzinnige en dweepachtige gevoelens aankleven. Een der drie onderwijzers, die van de Schans, heeft den naam en ook het voorkomen van eenen dweeper; daarom zenden de meeste ouders 31) hunne kinderen naar zijn school en heeft een der twee overige, welke de verlichtste heet, en het ruimste schoollokaal heeft, het minste getal leerlingen. Intusschen is het schoollokaal van de Schans slecht en naauwelijks ruim genoeg voor de helft der scholieren. Doch het gemeentebestuur weigert hetzelve te vergroten, uit vrees dat door die vergrooting de school van den verlichten onderwijzer geheel in verval zoude geraken. Het onderwijs is dus kwijnend te Zwartsluis, daar de school van den verlichtsten onderwijzer het minst getal scholieren telt, de meest bezochte school een onderwijzer van duistere begrippen heeft, terwijl die van de derde weinig bekend is met de nieuwe leerwijze.

Eindelijk zijn in dit district door mij bezocht de buurschapsscholen te St. Jansklooster, een uur van Vollenhoven, waar den schoolmeester wegens gebruik van sterken drank en het mishandelen van scholieren het schoolhouden voor zes weken ontzegd was. Mogt hij voor altijd van het onderwijs verwijderd worden. De onderrneester hield zeer ordelijk school; Onna, waar in een vrij slecht lokaal door een provisioneele onderwijzer, bij afwezen van den schoolmeester in de krijgsdienst, gelukkig voor slechts een 30tal kinderen, vrij slecht school werd gehouden;
Zuidveen, evenals Onna in de nabijheid van Steenwijk gelegen, waar integendeel, ofschoon het lokaal voor het gewoon 100-tal kinderen te klein is, echter het onderwijs met orde en stilte aller doeltreffendst wordt gegeven, doch, hetgeen in de Overijsselsche scholen uiterst zeldzaam is, het stel maten en gewigten ontbrak.
De hoogbejaarde predikant W. Sanders te Vollenhove was reeds schoolopziener tijdens de invoering der schoolwet van 1806. Aan zijnen veeljarigen, ijverigen arbeid, ten beste van het schoolwezen van zijn district besteed, is het grootendeels te danken, dat tegenwoordig meer dan een zesde gedeelte der bevolking van hetzelve ter schole gaat, zijnde de gezamenlijke scholen aldaar des winters gevuld met meer dan 4100 kinderen van eene bevolking van omtrent 24,000 zielen. In welk getal geenszins begrepen zijn de kinderen uit de nabijgelegen Kolonie van Weldadigheid, die van de openbare school te Steenwijkerwold gebruik maken.