Home | Sitemap | Contact Us


ZEVENDE SCHOOLDISTRICT van de provincie Noord-Holland bezocht door H. Wijnbeek in 1839.

Schoolopziener: A. J. Berkhout 22) predikant in de gemeente te Zaandijk, onder wiens leiding het schoolwezen van het district over het algemeen in zeer goeden staat is gebragt. De onderwijzers van hetzelve verzamelt hij wekelijks om hen voor hunne stand meer en meer bekwaam te maken. Het district is niet groot. Het bevat, behalve de stad Zaandam met 12 scholen, 20 gemeentescholen. Ik heb ze bijna alle bezocht onder zijn geleide. Zaandam, Koog aan den Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Krommenie, Krommeniedijk, Assendelft, Westzaan, Noorderschool.

Zaandam; van de 12 scholen bezocht ik vooreerst 5 openbare of stadsscholen, als:
a. Eene gratis school voor kinderen van minvermogenden, doch niet bedeelden in een ruim, wel ingerigt lokaal, met invallend licht zooals het behoort, ter regter en ter linkerzijde van de leerlingen. Het is verdeeld in twee zalen, afgescheiden door glazen deuren. De onderwijzer J. Emous, ofschoon aan bloedspuwing onderhevig, verrigtte nogtans zijn werk ijverig en op eene doeltreffende wijze. Hij werd goed ondersteund door een ondermeester en 'vier kweekelingen. Het onderwijs is geheel naar de leerwijze van Prinsen. De school werd door bijna 200 kinderen bezocht. De meisjes, die van deze school met lof worden ontslagen, gaan over in een brei- en naaischool van het Departement der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen.
b. Eene Nederduitsche burgerschool in een bijna vierkant en alzoo minder gepast lokaal. De onderwijzer W. H. Eshuis onder scheidt zich door eene groote mate van eenvoudigheid in zijn onderwijs. Ook hier was de leerwijze geschoeid op de leest van die van Prinsen. Uitstekend waren ook de leerlingen bedreven in het uit hoofd rekenen. Er waren bijna 200 kinderen.
c. Eene Fransche dag- en kostschool, wier hoofdonderwijzer D. Donker weleer zeer beroemd was, doch wiens school thans in zijnen Bevorderden leeftijd aan het verminderen was. Vroeger had hij een aanzienlijk getal kostdiscipelen. Thans heeft hij er geen enkelen meer. Het schoollokaal en de geheele woning is wel ingerigt en zijn onderwijs, aan een 40-tal leerlingen gegeven, is nog vrij goed in het Fransch en Hooqduitsch. Het Engelsch wordt er gebrekkig uitgesproken. Van het aardrijkskundig onderwijs werd veel werk gemaakt.
De twee overige stadsscholen, zijnde Nederduitsche burgerscho]en, zijn van weinig beteekenis.
Voorts bezocht ik twee bijzondere scholen der 1 ste klasse
a. Eene school in het Wees- en Armenhuis voor kinderen van de onderscheiden godsdienstige gezindheden, met 80 kinderen in een bijna vierkant lokaal. Het onderwijs van J. Japikse is hier wederom geheel naar dat van Prinsen ingerigt en is in allen deele doelmatig.
b. Eene diaconieschool der Hervormden, waarvan het lokaal veel te klein is voor de meer dan 80 kinderen, en waar het onderwijs van D. Bronsveld mij in 't algemeen minder voldeed.

Scholen van de 2de klasse.
a. Een Nederduitsche school aan de Noordzijde, welker hoofdonderwijzer P. Borgaard, sedert drie jaren onbekwaam is voor zijnen post, zijnde een ziektestof op zijne spraakdeelen gevallen. Doch hij is vervangen door een zeer bekwamen ondermeester C. Hagen, de doelmatigheid van wiens onderwijs het gemis aan den hoofdonderwijzer niet deed gevoelen. Het zeer wel ingerigte lokaal, vervuld met bijna 200 leerlingen, en de woning worden van stadswege bekostigd.
b. Eene tweede Nederduitsche school in het midden der stad. De oude H. Heijmans, die hier hoofdonderwijzer is, leert zeer goed schrijven, doch is voor het overige weinig geschikt. Zijn zoon, die zijn ondermeester is, is vrij bekwaam, zoodat het onderwijs vrij goed mag geheeten worden. Ik vond hier 90 kinderen in een zeer slecht lokaal.
c. In een derde school, zijnde eene tusschenschool, mede in het midden der stad, is een veel te klein, uit twee vertrekken bestaand lokaal, voor het 200-tal kinderen. Er werd door J. Kok naar eisch onderrigt gegeven in hetgeen de kinderen uit den min gegoeden stand noodig hebben te weten.
d. Eindelijk de meisjesdag- en kostschool van juffrouw A. J. W. Arendsen Hein in een zeer goed lokaal. Zij is zeer bedreven in het Fransch, Engelsch, Hoogduitsch, geschiedenis en aardrijkskunde, doch bezit geen onderwijskunde. Vandaar dat de leerlingen weinig gevorderd waren en de vreemde talen gebrekkig uitspraken. Zij waren ten getale van 50, waarvan eenige in de kost.

Gemeentescholen in het 7 de schooldistrict.
Ons van Zaandam noordwaarts wendende, kwamen wij te Koog aan de Zaan. Daar vond ik een groot, vierkant lokaal met ruim 200 leerlingen onder de leiding van J. Francken, een kundigen, doch Laodiceeschen onderwijzer, die geen orde in de school wist te hou den. Dit is zeer te bejammeren, want zijn onderwijs was op zichzelf zeer gepast. Het had niet dat gunstige resultaat, hetwelk het zou hebben, indien hij meer kracht aan zijn onderwijs wist bij te zetten. Hier bezocht ik ook eene zeer goede school voor kleine kinderen in een fraai lokaal, onder de leiding van zekere juffrouw Dirks, zachtzinnig van aard, die de kleintjes goed voorbereidde voor de dorpsschool.
De togt ging verder noordwaarts tot Zaandijk, de woonplaats van den schoolopziener. Groot, doch wederom bijna vierkant, was hier het lokaal. Ik vond er een ondermeester, A. van den Eclaart, die den hoofdonderwijzer P. Barnouw verre overtrof in geschiktheid voor het onderwijs. Hij had voor zijne rekening de laagste klasse, en opmerkelijk waren de vorderingen dier klasse. Het geheele onderrigt was naar Prinsens leerwijze. Maar grootelijks te bejammeren is het, dat op de goede grondslagen, welke in deze klasse gelegd worden, niet gepast wordt voortgebouwd in de hoogste klassen. De weinig geschikte en eigenzinnige hoofdonderwijzer slaat de teregtwijzingen van den schoolopziener in den wind. Eentoonig en veel te rad was het lezen. De verstandsontwikkeling ontbrak er bij. Het onderwijs in de rekenkunde was veel te geleerd en het gezang was een oorverdoovend geschreeuw. Gelukkig nog, dat niet alle de leerlingen, ten getale van meer dan 200, aan het gezang deelnemen. In het schrijven alleen muntten de leerlingen uit. Des avonds werd er ook, doch gebrekkig, Fransch, Engelsch en Hoogduitsch onderwezen. Hier vond ik almede een zeer goede school voor kleine kinderen.

De reis al verder noordwaarts voortzettende kwamen wij te Wormerveer. In die gemeente bezocht ik drie scholen; I ste. De Noorderschool van D. Bruin, een oud en weinig geschikt onderwijzer, geholpen door eenen pedanten zoon, die volstrekt geen slag van onderwijzen had. Het lokaal, hetwelk geheel nieuw is, is uitnemend fraai en veel te groot voor de 150 leerlingen.
2de. De Zuiderschool van P. J. Blok, insgelijks in een nieuw en even fraai lokaal en waaraan het onderwijs geƫvenredigd was. Niets, hetwelk mij daar niet beviel; aanwending der klankmethode, lees- toon, logische en taalkundige ontleding, rekenen uit het hoofd en bij alles veel verstandsontwikkeling. Ook het gezang en het schrift waren goed.
3de. Eene Fransche school van 16 leerlingen, welk getal hier niet mag overschreden worden, voor hetwelk het lokaaltje dan ook maar even groot genoeg is. De nog jeugdige onderwijzer P. Oldeman kwam mij vrij winderig voor. Het is een veelweter, die voor het Fransch de Henriade 23) gebruikte, die voorts Engelsch, Hoog-duitsch, ltaliaansch, wiskunde, algemeene en vaderlands geschiedenis, aardrijkskunde, onderwijst, van den hak op den tak springt, en dus van zijne leerlingen niets dan warhoofden maakt, zooals hij zelf scheen te zijn.

De verdere tocht door dit district moesten wij meestal te water, in een tentjachtje, afleggen. Wij kwamen alzoo, in eene noordoostelijke rigting, in Krommenie. Daar vond ik twee scholen, eene armen-en eene burgerschool. De armenkinderen zaten ten getale van 73 in een groot, luchtig lokaal. Het lokaal der burgerschool is van hout, wel oud, doch anders vrij goed. Wat het onderwijs van den bekwamen onderwijzer Alberti betreft, hetzelve liet niets te wenschen over. Er heerschte volkomen orde. Er werd bijzondere zorg besteed aan een gepasten leestoon, onder anderen door oordeelkundige ondervragin gen over het gelezene en door herhaling van den volzin tot dat de zelve volmaakt goed werd gelezen. De taalkundige ontleding werd in onmiddellijk verband gebragt met de redekundige. Met de nieuwe maten en gewigten waren de leerlingen gemeenzaam bekend en zeer bedreven waren zij in het oordeelkundig uit het hoofd rekenen. Ook het onderwijs in de geschiedenis en de aardrijkskunde was voldoende. Het gezang was tweestemmig, doch wat flaauw. Er waren 119 leerlingen.
Een uitstapje nog meer noordwaarts bragt mij te Krommeniedijk, doch beloonde mij niet voor de moeite, althans wat het lokaaltje betreft. Hetzelve was bekrompen en donker. Ruim 30 kinderen maakten de geheele school uit en het onderwijs was slechts tamelijk.
Van nu af nam de reis eene zuidelijke rigting en zoo kwamen wij te Assendelft, doch de eene der twee scholen was reeds uitgegaan. Wij bepaalden ons dus tot de andere, waar wij het eerst waren aan~ gekomen. Zij is bij de kerk en heet daarom de kerkschool. Het lokaal is groot en goed, doch de tafels stonden in geene goede rigting. Het onderrigt van den hoofdonderwijzer P. Swart liet veel te wenschen over, uitgezonderd in het schrijven. Er waren hier 134 leerlingen bijeen.
Westzaan; Zuiderschool; even voor onze komst na den middag waren verscheiden meisjes heengegaan om handwerken te leeren. Er waren toen nog 97 leerlingen bijeen in het ruime lokaal. Doch dat lokaal is slecht gebouwd. Het watert door en de aan den wand hangende kaarten verrotten daardoor. In de deelen van het lager onderwijs werd hier zeer goed onderrigt gegeven door den bekwamen en vluggen hoofdonderwijzer P. van Tiel. Zelfs werd hier de kaart van Palestina beoefend.
De Noorderschool lag te veel afgelegen. Nauerna; het schoollokaaltje is hier klein, maar ruim genoeg de 32 kinderen, die ik er telde. Een zeer bekwame ondermeester, J. Akkerman, verrigtte hier het werk en zulks zeer voldoende, in plaats van den hoofdonderwijzer S. Kuijper, die zijn hoofdwerk van den landbouw maakt en daarvoor meer geschikt schijnt, dan voor 't onderwijs. Het is dan ook maar goed, dat hij er zich van onthoudt. Dit kon ik bemerken, daar hij thans in de school aanwezig was en mede onderwees.