Home | Sitemap | Contact Us


ZEVENDE SCHOOLDISTRICT in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Schoolopziener G. van Nouhuijs, predikant der Hervormde Gemeente te Roozendaal, kundig, zeer verdraagzaam, inschikkelijk en ijverig.
Dit district heeft drie vrouwenkloosters, aan het onderwijs gewijd, te Bergen op Zoom, te Oudenbosch, waar ook het broederhuis is van soortgelijke bestemming en te Roozendaal het voornaamste der vrouwenkloosters voor het onderwijs, ingerigt in deze provincie.
Voorts is het in dit district, waar zich het van ouds bestaande Heike, door roovers bewoond, bevindt. Door middel van kerk en school tracht men het volk te verbeteren en bruikbaar te maken voor de maatschappij,
Het district breidt zich uit van Bergen op Zoom en gemeenten ten noorden, oosten en zuiden van de Schelde.Bergen op Zoom, Halsteren en Oudenbosch, Roozendaal, Steenbergen, Kruisland, Kladde, Huibergen, Ossendrecht, Heike. 1e ste. De vroeger en thans ten tweeden male bezochte zijn die te:

Bergen op Zoom; hier is eene plaatselijke schoolcommissie geheel uit Roomsche leden bestaande (waaronder den onlangs benoemden kapelaan Willems), strijdig met het bepaalde Koninklijk Besluit van 2 Januarij 1842. Hier zijn vooreerst nog de vorige onderwijzers Kooijker, Kreek (Prot.) en Luijkx (R.C.), elk met een dag- en kostschool. De school des eersten is steeds bloeijende en wel ingerigt; die des laatsten, die ziekelijk is, merkelijk verminderd. De tweede daarentegen blijft op den vorigen vrij goeden voet.
Er bestaat hier nog een Departement der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, doch hetwelk niets verrigt, zelfs geene vergadering houdt. Alleenlijk hebben de leden het regt om behoeftige kinderen te plaatsen in eene school van hetzelve. Die school wordt thans gehouden in een tamelijk goed lokaal, waar L. C. Holtz (R.C.) aan een 150-tal behoeftige kinderen vrij goed de noodige opleiding geeft. Dit is de eenige armenschool voor jongens te Bergen op Zoom.

Mejuffrouw C. van de Putte (R.C.) heeft sedert mijn vorig bezoek zich een groot, voortreffelijk huis voor kostdiscipelen aangeschaft, en zich van bekwame secondanten voorzien. Haar onderwijs was van ongelijk beter gehalte dan tevoren. Desniettemin is de school aan het verkwijnen, sinds ten vorigen jare hier een Gesticht van Liefdadigheid met eene meisjesschool was gevestigd. De schoolhouderes schreef aan de oprigting dier school de verkwijning van de hare toe, wordende de Roomsche ouders door hunne geestelijken als gedwongen hunne dochters naar dezelve te zenden.

De school van het gesticht heeft aan het hoofd de geestelijke zuster Antonia Verhoeven. Zij wordt geholpen door een aantal andere zusters. Er wordt onderwijs gegeven niet slechts aan armen en minvermogenden, en zulks naar den ouderwetschen trant, maar ook aan meisjes van den fatsoenlijken stand, waaronder pensionnaires. Hier strekt zich het onderwijs ook uit tot het Fransch, edoch staat het onderwijs verre beneden hetgeen in de school van Juffrouw van de Putte gegeven wordt.
Te dezer stede is een aantal onwettige scholen. De voornaamste is van zekeren J. de Klerk, zonder onderwijzersrang, tevoren rondventer van koopwaren, thans bekend onder den naam van den Heiligen Jozef. Ik heb zijne school bezocht. Men moet zich daartoe aanmelden en alvorens men wordt binnengelaten worden de leerboekjes geborgen. Eerst kwam ik in een benedenvertrek, waar een 60-tal kleine kinderen opeengepakt waren; van daar in een volgend, waar dubbele schrijftafels stonden, aan welke zoowel als op losse banken een 100-tal jongens mede zamengepakt zaten. Zij waren bezig Paternoster te bidden. Er moet nog een bovenvertrek zijn, mede met jongens gevuld. Op mijne vraag, wat de meester onderwees was zijn antwoord: de Godsdienst; en dit hield hij vol, ook op mijne vraag of hij dan niet tevens leerde spellen, lezen en schrijven? kwam er niet anders uit den mond dan: ik onderwijs de godsdienst.

Vele leden ook van de Hervormde godsdienst, een onderwijzersrang bezittende, ziende dat de Klerk zelfs zonder rang ongemoeid blijft voortgaan, ja zelfs bij de geestelijkheid aanmoediging vindt, hebben ook te Bergen op Zoom onwettige scholen opgerigt. Eene dier scholen heb ik uitgevonden. De onderwijzer heet Sitzen en heeft den derden onderwijzersrang. Hij hield school in eene kamer, die tegelijk tot slaapvertrek en keuken diende. Zijne huisvrouw was bezig voor het sober middagmaal te zorgen, terwijl hij aan een 30-tal leerlingen, aan dubbele tafels gezeten, onderwijs gaf in spellen, lezen en schrijven. Tot verontschuldiging voerde hij aan, dat vele anderen hetzelfde deden. Ik heb de plaatselijke schoolcomraissie mijn wedervaren in die onwettige scholen verhaald en niets ten antwoord bekomen dan een grimlach. Ook den burgemeester, die van de Protestantsche godsdienst is, heb ik met de zaak bekend gemaakt waarop deze antwoordde; "Ja, dat mag zoo zijn. Er is niets aan te doen."

Gemeentescholen.

Te Halsteren en te Oudenbosch vond ik lokaal en onderwijs op den vorigen voet. De lokalen steeds te bekrompen en het onderwijs van G. Holtzen in de eerste dier scholen matig, dat van H. Huijbrechts, geholpen door zijn zoon in de laatste, vrij goed.
Van het Roomsche Instituut van Middelbaar onderwijs in den Oudenbosch heb ik reeds bewijs gegeven in mijn verslag van den staat der Latijnsche scholen in Noord-Braband, d.d. 27 October 1843, op blz. 14-15.19)
Te Roozendaal was het met de openbare school van J. H. van den Bos, kweekeling van Prinsen, eveneens gesteld als den vorigen keer. Het onderwijs zou zeer voldoende zijn, indien er meer orde heerschte.
De bijzondere dag- en kostschool van J. J. Sandeling, was merkelijk toegenomen in getal kostscholieren; tevoren waren er slechts 4, thans meer dan 40. Het gebouw was verbeterd en het onderwijs niet verminderd, vooral van den broeder van Sandeling, doch deze was zeer winderig en wilde vertooning maken.

De school in het gesticht van Geestelijke Zusters is steeds gedeeltelijk voor behoeftige, gedeeltelijk voor burgermeisjes bestemd. Die voor eerstgemelde is vrij goed gebleven. Die voor laatstgenoemde, alle pensionnaires, is merkelijk verbeterd. Onder die zusters, van welke Maria Raaijmaker de hoofdonderwijzeresse is, is eene Belgische, die volmaakt goed Fransch spreekt en onderwijst. Dit gesticht is ook eene kweekschool van onderwijzeressen, die na de acte van algemeene toelating als schoolhouderesse, ook voor de Fransche taal, verkregen te hebben, naar andere gestichten van liefdadigheid worden gezonden tot onderwijzeressen. Die in het klooster van Montfoort zijn darvan afkomstig. De hoofdonderwijzeres aldaar heet ook Raaijmaker.
De school van den bekwamen J. Sluijs te Steenbergen is steeds in goeden staat, ten aanzien van het onderwijs, doch de kostschool is bijna te niet geloopen.

De scholen te Kladde en te Kruisland onder Steenbergen behoorende, heb ik thans ook andermaal bezocht. Te Kladde was het gebrekkige lokaal door een nieuw, zeer geschikt vervangen, doch bezet met de ellendige tafels en banken der oude school. Met het onderwijs van A. Luijkx was het niet veel beter gesteld dan tevoren.
Te Kruisland is het lokaal noch vergroot, noch verbeterd. Het is voor de helft te klein, laag en bedompt. Desniettemin was het onderwijs van A. A. Hage nog doeltreffender dan ik het tevoren vond. Deze is het puik der gemeenteschoolonderwijzers van het 7de district. Hij is een der protestanten onder hen.
2de. Scholen van het 7de district, thans voor de eerste maal, bezocht. Het zijn de scholen te Huibergen, Ossendrecht, die der geestelijke gestichten te Oudenbosch school te st. Willebrord of het Heike.

Te Huibergen is het lokaal in slechten staat. De steenen vloer gedeeltelijk aan stukken, en ook de meubelen zijn meerendeels in dezen staat. Het onderwijs van P. G. Senarts behoort onder het vrij goede: klankmethode, leestoon, verstandontwikkeling, gaven mij reden van tevredenheid. Op het lokaal te Ossendrecht had ik alleen aan te merken dat de vorm ongeregeld was. e onderwijzer W. N. Damme zou een volmaakt onderwijzer zijn, indien hij niet overdreven phlegmatisch ware en de klassen der kinderen waarmede hij niet bezig is, door eigen werkzaamheid in orde wist te houden.
Te Woensdrecht is alles in jammerlijken staat. Het sobere lokaal, waarvan de steenen vloer aan stukken is, is bezet met dubbelde tafelen en de afgeleefde Dietvoin onderwijst nog zoo, goed hij kan, en dat is onbeduidend. Orde en stilte is er onbekend.

Sedert 1842 bestaat er in den Oudenbosch een vrouwenklooster, waarin twee scholen zijn. De eene voor arme en minvermogenden, de andere voor burgermeisjes, die er meest alle in de kost zijn. Het jaarlijksch leer- en kostgeld bedraagt niet meer dan fl 102.-. Van die kostschool wordt dan ook velen gebruik gemaakt. Het onderwijs, door J. M. Verhael en eenige andere zusters gegeven, bepaalt zich tot wat spellen, lezen, schrijven en wat rekenen, verder tot brijen en naaijen. Van de school in het Broederhuis heb ik boven reeds melding gemaakt.
Ter linkerzijde van den straatweg van Breda naar Berg, Zoom op een kwartier afstands van Etten, ligt het zoogenaamde Heike, behoorende onder de gemeenten Etten, Hoeven, Rucphen, en Sprundel, bewoond door arm en slecht volk, dat in ellendige hutten deszelfs verblijf houdt. Een paar jaar geleden heeft men op den grond van Rucphen eene kerk gebouwd met een daaraan belendende, zeer goede. langwerpige school behoorlijk voorzien van al de benoodigdheden. In het vorig jaar is bij die school een jong, zeer geschikt onderwijzer aangesteld, M.van den Eeden, van den derden rang. In den vorigen winter is het getal leerlingen tot 130 geklommen. Hij volgt de verbeterde leerwijze met het gelukkigst gevolg. Ik was verwonderd over de orde, ondergeschiktheid en leerzaamheid der kinderen, die hij onderwees en over derzelver vorderingen. Maar eenige weken vóór mijne komst heeft de Bisschop (Hooijdonk) die op de Hoeven in het Seminarie woont, door een middelmuur het lokaal in twee vierkante en dus voor het onderwijs ongeschikte vertrekken laten splitsen; heeft de meisjes aan den onderwijzer ontnomen en in een dier vertrekken overgeplaatst, alwaar zij aan de geheele leiding van nonnen uit het klooster van den Oudenbosch zijn toevertrouwd. Ongelukkigerwijze volgen de nonnen de oude spelmethode en bleken zij mij onbekend te zijn met de verbeterde leerwijze. De ijverige onderwijzer was deswege diep ter nedergeslagen. Ik heb getracht den Bisschop hierover te onderhouden, doch heb hem niet te huis gevonden.
Bij de gemeentescholen van het 7de district zijn er - gelijk gezegd is - 4 onderwijzers van de Protestantsche godsdienst: D. Littooij te Dinteloord, A. A. Hage te Kruisland, M. Dekkers te Putten en W. J. Damme te Ossendrecht. De 27 overige zijn van de Roomsche godsdienst.