ZESDE SCHOOLDISTRICT in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Schoolopziener W. Oomen 18), R. C. Pastoor, van uitgebreide kennis, ook wat het schoolwezen betreft en van een fijn oordeel. Bijzonder veel werk schijnt hij echter van de schoolverbetering niet te maken
In zijn district zijn begrepen de stad Breda en 13 landgemeenten ten oosten en westen dier stad gelegen.Breda, Leur, Etten, Hoeven.

Breda; bij het verslag van mijn vorig schoolbezoek in Noord-Braband heb ik opgave gedaan van een aantal onwettige scholen te Breda. Die scholen zijn naderhand erkend, doch met nadrukkelijke vermaning om voortaan de verordeningen op de schoolvervullingen niet verder te overtreden. Desniettemin heb ik hier weder een paar onwettige scholen ontdekt en bezocht.Doch alvorens van dezelve te gewagen, zal ik eerstens kortelijk vermelden, in hoedanigen staat ik de vroeger bezochte scholen thans heb gevonden .
Het onderwijs in de stadsarmenschool van J. Genet (R.C.), vroeger in een uitmuntenden staat, was thans nog vrij goed, niet meer uitmuntend te noemen.
De stadsfransche dag- en kostschool van M. Wenning (R.C.) was zeer verminderd, in 't bijzonder als kostschool. De man schijnt te veel overgewonnen te hebben om zich zoo ijverig als tevoren aan zijn post te wijden. Hij heeft eene uitermate groote verbeelding van zijne bekwaamheid.
De bijzondere dag- en kostschool van H. Janssens (Prot.) wordt meer bijzonder bezocht door jongelingen, die zich voorbereiden voor het examen aan de Militaire Akademie en schijnt aan die bestemming te voldoen.
Het onderwijs der nederduitsche school van J.Scheffer(R.C.), gewezen kweekeling van 's Rijkskweekschool te Lier, zoo uitmuntend tevoren, is eenigermate achteruitgegaan. Er wordt thans ook vrij goed Fransch onderwezen.
De school van P. Clementz (Prot.), waar het onderwijs vrij goed was. De man is kortelings overleden.
Die van A. ter Poorter (Prot.) is geheel verloopen.
Die van de Somer, A. Vermeulen, A. Daasdonk, van Alphen (alle R.C.) en van A. Kip (Prot.), voor de geringere volksklasse zijn zoo ten aanzien van lokaal als van onderwijs nog slechter dan tevoren.
De dag- en kostschool van Mevrouw Abel (R.C.) bloei toegenomen en het onderwijs over 't algemeen op den vorigen goeden voet gebleven.
Mevrouw Moreau (R.C.) heeft hare school, doch zonder daartoe te zijn gemagtigd, overgedragen aan zekere juffouw F.L.S. Lafosse (R.C.); het onderwijs heeft daarbij niet geleden. De scholen die tevoren onwettig bestonden, doch sedert gewettigd zijn, bevonden zich nu als volgt: die van H. (R.C.); hij is sedert boekverkooper geworden en schoolhouden in een bovenvertrek van zijne woning zekeren Kogelschot (R.C.). Dat onderwijs is zeer middelmatig.
Die van J. Turnhout (R.C.) wiens schoollokaal en onderwijs in geen beteren staat verkeeren.
De jongejuffrouwenschooi van de juffrouwen L. Heijligers(Prot.) en de Bruijn (Prot.) zijn kwijnende. Op onderwijs valt niet te roemen en er is gebrek aan orde.
Sedert een jaar bestaat er te Breda eene erkende sschool der Hervormde Diaconie. Er zijn geen moeite en kosten gespaard om haar de meest mogelijke volkomenheid te geven. Het lokaal is wel ingerigt en van het noodige voor deverbeterde leerwijze voorzien. De onderwijzer A. Stolk is voor zijn taak wel berekend en terwijl de overige scholen van Breda alle toezigt missen, daar er zelfs geene plaatselijke schoolcommissie bestaat, heeft de Diaconie het toezigt over hare scholen vertrouwd aan eene uitgelezene commissie.
Het Bredasche Departement der Maatschappij tot Nut Van 't Algemeen heeft aan het Stedelijk Bestuur de vergunning vraagd om eene tusschenschool op te rigten. Het veerzoek is van de hand gewezen. Hetzelve heeft zich daarop aan Gedeputeerde Staten gewend, doch zonder eenig gevolg. Intusschen is er in Breda, waar wel vele, doch daaronder zeer scholen zijn, dringend behoefte aan eene goede tusschenschool, hoedanige door het Departement verlangd wordt.
Behalve de reeds als onwettige scholen aangewezen van Kogelschot en juffrouw Lafosse is er nog eene op eigen gezag opgerigt door van Alphen, den zoon. Ik vond hen bovenvertrekje aan een 30-tal kinderen onderrigt geven als het voor 50 jaren naauwelijks zou geduld zijn geworden.

De schoolopziener heeft in eene woning, aan de zijne belendende, eene bewaarschool opgerigt voor behoeftige en voor burgerkinderen. Voor de eerste heeft hij twee boven-, voor de laatste twee benedenvertrekken behoorlijk ingerigt en van al het noodige voorzien. Er is ook eene speelplaats, die beurtelings bezocht wordt door de kinderen uit de tweeërlei standen. Een bekwaam jonkman en diens zuster waren toen nog met de leiding en het onderwijs der kinderen belast. Het geheel draagt mijne goedkeuring weg. Door middel eener inschrijving tracht hij de kosten te dekken.
Nadat ik die bewaarschool bezocht heb, heeft ZEd. inwoning in het gebouw verleend aan Geestelijke Zusters; zoodoende zal deze inrigting geheel Roomsch geestelijk worden.

Gemeentescholen

Op de meeste scholen ten platten lande was het, alsmede vanwege den veldarbeid, vacantie. Ik heb dus mijn bezoek moeten bepalen tot de volgende, vroeger door mij bezochte te Etten, Leur en de Hoeven.De dag- en kostschool te Etten van G. Koopman, die onlangs zijnen broeder P. Koopman is opgevolgd, is in allen opzigte op den vorigen middelmatigen voet gebleven.
Te Leur (gemeente Etten) daarentegen hadden er verbeteringen plaats gegrepen in het schoollokaal, dat aanmerkelijk is vergroot en verbeterd. Van het onderwijs van Mr. Eijl kon ik, bij het vorig bezoek, niet oordeelen, vermits er toen vacantie was.Thans bevond ik dat nog de spelmethode gevolgd wordt, de leestoon een vervelende dreun is en van taalkunde weinig werk wordt gemaakt. Doch dat er goede orde en stilte heerscht.
Voorts bezocht ik de school in het vrouwenklooster te Etten. Zuster T. Steijvers is er nog aan het hoofd. Men was bezig de schoolvertrekken aanmerkelijk te vergroten.Voor de school van minvermogende kinderen zijn afzonderlijke zusters, die nog eenige teregtwijzing, wel niet verlangden, maar toch behoefden. De kostschool was zeer toegenomen. Het onderwijs in het Fransch beviel mij vrij wel. Maar zoo als in al de geestelijke gestichten, geschiedenis èn aardrijkskunde is er van luttel beteekenis.
Te Hoeven vond ik het lokaal, hetwelk vroeger zeer bekrompen was, zeer vergroot. Thans had J. B. Koopmans de klankmethode in plaats van de spelmethode ingevoerd, doch zonder letterkas, omdat daartegen een groot vooroordeel bij de ouders heerscht. Deze verbeelden zich nu dat het nog spelmethode is. Hij bezigde een folioboek, door hem zelven beschreven met de gangen der klankmethode. Hier wordt op vrij goeden toon gelezen. En zoo mag ook het overige onderwijs vrij goed genoemd worden.
De 32 onderwijzers der gemeentescholen van het 6e, district zijn alle van de Roomsche godsdienst.