DERDE SCHOOLDISTRICT; eerste afdeeling in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Eerste Afdeling. Boxmeer, Oeffelt, Sambeek, Vortum, Vierlingsbeek, Maashees, Tweede afdeling. G. DÁumerie. Grave, St.Agatha, Deurzen, Dennenburg, Huisseling, Kuijk, Ravenstein, Beers, Diemen, Langel, Escharen, Groot en Klein Linden, Neerloon, Overlangel.

Schoolopziener J. van de Mortel Is (R.C.) te 's Bosch, 10 uren van zijn schoolressort gelegen. Het wordt dus zelden door hem bezocht en de weinige bezoeken schijnen weinig vruchtbaar te zijn. Het district ligt in het oostelijk gedeelte der provincie, grenzende westelijk aan de tweede afdeeling van het eerste. De eerste afdeeling ligt meer zuidelijk, de tweede afdeeling meer noordelijk.

Deze eerste afdeeling bevat slechts tien landgemeenten: lste. Bij mijn vorige inspectie bezocht ik, en thans heb ik ten tweeden male bezocht, de scholen te Beghen; even als te voren was hier vacantie. Er is nog altijd dezelfde doove onderwijzer J. de Wijze. De ondermeester A. van de Voorst, zoon van den burgemeester, was van huis. Het lokaal is vrij goed; ik zag er een stel maten en gewigten en een létterkas van vreemd maaksel;
Boxmeer; de vorige reis was hier ook vacantie in de openbare Nederduitsche school. Thans vond ik er den zeer bekwamen onderwijzer G. Jansen in een groot, zeer verbeterd lokaal, onderwijzende naar Prinsen's leerwijze, met gelukkig gevolg. Het schrift alleen was matig. Al het overige, waaronder ook de vaderlandsche geschiedenis, zeer gepast. Het maatgezang werd hier ook voldoende beoefend.
Deze Jansen heeft herhaalde malen zonder gevolg gereclameerd eene Rijkswedde van fl 200,-, die hij beweert dat hem toekomt en voert tot reden aan, dat zijne school eene opvolging is van die van wijlen Th. van der Heuvel, die deze jaarwedde van 1824 tot op zijn overlijden in 1830 voor het onderwijs der Nederduitsche taal genoten heeft. Doch van welk overlijden geene kennis is gegeven, zoodat de jaarwedde steeds is geordonneerd, doch niet uitbetaald geworden. Sedert mijn vorig bezoek is de onwettige dag- en kostschool van H. Duijé voor jongens gewettigd geworden. Het getal kostdiscipelen is in den laatsten tijd verminderd, ofschoon zijn onderwijs, bijzonder in wis- en aardrijkskunde, mij vrij beviel.
De tijdens gemeld bezoek mede onwettig bestaande, de sedert ook gewettigde meisjesschool is zeer achteruitgegaan in weerwil der bekwaam- en geschiktheid van juffrouw J. le Blanc, en zulks ten gevolge der scholen in de gestichten v Liefdadigheid, sedert ontstaan.
Te Oeffelt vond ik het lokaal in nog slechter staat dan voren, met een ouderwetsche katheder voor den hoogouderwetschen meester H. Hendriks. Dubbele tafels voor de schrijvenden, en losse banken zonder lessenaartjes voor de niet-schrijvenden. Hier werd geen school gehouden.
2de. Van Boxmeer af langs de Maas tot de grenzen van Limburg toe heb ik thans voor het eerst de in die streken liggen scholen bezocht, zijnde die van Sambeek; hier vond ik lokaal en meubelen even slecht als te Oeffelt en den onderwijzer P.Havens, van huis;

De buurtschap Vortum, waar het lokaal veel van een varkenshok heeft en de meubelen daaraan geëvenredigd zijn. Het lokaal behoort aan de kapel. De onderwijzer G. Lamers was bezig een 12-tal kinderen te leeren spellen en lezen op een jammerlijken toon. Het schrijven was vrij goed.
Te Vierlingsbeek; de overgang in deze school gaf mij een aangename gewaarwording. Het lokaal is ruim; er heersch goede orde. De onderwijzer P. Voss, geholpen door zijnen zoon, gaf gepast en met ijver onderwijs aan ruim 100 kinderen in de gewone vakken van het lager onderwijs. Ook het gezang werd hier met goed gevolg beoefend. Deze is het, die verhooging van jaarwedde heeft gevraagd, doch niet verkregen.
Maashees; aan de grenzen van Limburg, bij de Maas gelegen, heeft eene middelmatige school, wat lokaal en onderwijs betreft. Bij meerderen ijver van den schoolopziener zou het onderwijs goed kunnen worden, maar de school ligt wel uren van de woonplaats des schoolopzieners af. De onderwijzers drijven in dat schoolressort op hunne eigen wieken. In dezen staat is, in plaats van vooruitgang, achteruitgang te verwachten.
De 18 onderwijzers in dit schoolressort zijn alle van de Roomsche godsdienst.

DERDE DISTRICT; tweede afdeeling in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Schoolopziener G. d'Aumerie, ontvanger te Grave (Prot.) 16) Zijn paedagogische kennis reikt niet zeer hoog. Hij bezoekt nogtans ijverig de scholen. Hij heeft onder zijn opzigt de scholen van de stad Grave en van 15 landsgemeenten ten oosten en westen dier stad gelegen. lste. Van die scholen zijn door mij thans voor de tweede maal bezocht die te: Grave; bij mijn vorig bezoek werd de stadsburger- en armenschool nog gehouden in een zeer bekrompen en gebrekkig lokaal, doch was er een ander zeer nieuw, in twee zalen opgedeeld, in aanbouw. Hetzelve voldoet in allen opzigte. De vorige allerbekwaamste onderwijzer is overleden en door zijnen zoon P. Hendrikx opgevolgd, die wel niet de bekwaamheid van zijnen vader bezit, maar mij nogtans vooral in de hoogste klasse voldeed. Er wordt op gepasten toon gelezen, taal- en rédekundig ontleed en hetgeen in NoordBraband eene zeldzaamheid is, geoefend in het zingen, doch daarop valt niet te roemen, evenmin als op het schrijven en het rekenen uit het hoofd.
Het onderwijs in de bijzondere Fransche school van G. Artz is op den ouden, middelmatigen voet gebleven. Men sprak hier van een plan der geestelijkheid om eene school van geestelijke zusters op te rigten.

Gemeentescholen
Te St. Agatha, waar de onderwijzer C. Jansen bij mijn vorig bezoek niet aanwezig was, trof ik hem thans in de school aan. Het onderwijs was vrij wel, zooals de klankmethode, de leestoon, het schrift, een weinig taal- en rekenkunde.
Te Deurzen en Dennenburg, waar tevoren twee scholen, ieder met eenen onderwijzer waren, is er nu slechts school, met eenen dier onderwijzers, J. van der Stappen, wiens onderwijs geenszins te roemen is.
Te Huisseling is een zeer goed lokaal in de Plaats van vorige, geheel ongeschikte, verrezen. Maar is het onderwijs van A. van de Wiel nog even ondoelmatig als tevoren. Het is individueel in plaats van klassikaal. Er wordt nog gespeld. Voorts gebrekkig gelezen en matig geschreven. Den onderwijzer H. E. van den Heuvel te Kuijk vond in ik de school bezig om de kinderen naar de verbeterde leerwijze op goeden toon te leeren lezen, en matig schrijven. Hij onderwijst ook het Fransch tamelijk goed en daarbij de aardrijkskunde. et lokaal heeft dringend behoefte aan reparatie. Hier wordt niet behoorlijk gezorgd voor het onderwijs der arme kinderen.

De drie scholen te Ravenstein zijn: de openbaar Nederduitsche en Fransche dagschool, de school der Hervormde Diaconie en een voorname bijzondere Fransche kostschool. Laatstgenoemde school was tijdens mijn vorig bezoek vacant. Voor de openbare school is een nieuw gebouw opgetrokken, hetwelk slechts matig voldeed. De onderwijzer G. Kievenaar, over wien ik den vorigen keer voldaan was, is achteruit gaan.
De geleerde, doch phlegmatische onderwijzer M. Quick in de Diaconieschool vond ik, zoo als tevoren, beter geschikt voor de betrekking van gouverneur dan voor die van schoolmeester. De man is niet op zijne plaats. Vandaar, dat vele protestantsche kinderen de evengenoemde school, wier onderwijzer Roomsch is, bezoeken.
Het bezoek der Fransche kostschool van H. van den Heuvel, was mij eene verlustiging. Voor kostschool is het gebouw goed ingerigt. Voor het onderwijs zijn er twee ruime zaten, wel voorzien van al het noodige. De hoofdonderwijzer en echtgenoote spreken zuiver Fransch. Hij leert grondig die taal en har regels, zoo ook het Hoogduitsch, doch de Engelsche uitspraa laat te wenschen over. Over het onderwijs der aardrijkskunde-vaderlandsche en algemeene geschiedenis, reken- en wiskunde de was ik almede zeer tevreden. Vierstemmig wordt er de zangkunde uitmuntend beoefend. Zeer melodieus werd er een gebed aan Maria aangeheven. Want de onderwijzer is, gelijk die der openbare school, van de Roomsche godsdienst. Er waren 30 jongelieden in de kost en 10 dagscholieren, waaronder ook meisjes.

2de. De thans voor het eerst in dit schoolressort door mij bezochte scholen zijn die te:
Beers; vrij goed ten aanzien van het lokaal en van het onderwijs van E. G. Hendriks;
Diemen en LangeI; Langel met een vrij goed, Diemen met een slecht lokaal. De onderwijzers dier scholen waren van huis;
Escharen; met een nieuw, wel ingerigt schoollokaal en een uitmuntend onderwijzer, J. F. van de Wiel. Een groot beminnaar der muzijk zijnde, oefent hij zijne leerlingen met het beste gevolg ook in het welluidend maatgezang. Des winters is de Beersche Maas hier gewoonlijk zoo hoog, dat voor de kinderen die aan gindsche zijde der Beersche Maas wonen, de school van Escharen ontoegankelijk is. Doch in dat gebrek is voorzien door eene te Hooghal op een uur afstands geplaatste nood- of hulpschool, waarheen de onderwijzer verpligt is alsdan een hulponderwijzer te zenden, waarvoor hem niet meer dan fl 80.- is toegelegd.
Groot-Linden en Klein-Linden, beide met een geschikt lokaal en een vrij goed onderwijzer, J. Jurien in de eerste en A. van Overbeek in de laatste school.
Neerloon; met een zeer goed lokaal, doch waaraan het onderwijs van J. van den Bogaard geenszins beantwoordt.
Overlangel, met een slecht lokaal en 't ondoelmatig onderwijs van M. Kockx; eindelijk Velp, waar het lokaal klein en vierkant, doch de onderwijzer J. F. van den Elzen mij nog al voldeed.
Behalve C. Boshart te Dieden en M. Quick in de Diaconieschool te Ravenstein zijn al de onderwijzers, 23 in getal, van dit schoolressort van de Roomsche godsdienst.