TWEEDE SCHOOLDISTRICT in de provincie Brabant bezocht door H. Wijnbeek 1843.

Schoolopziener Mr. A. P. Spoor, advocaat te 's Bosch en militiecommissaris (Prot). Het tweede district, tenzuidwesten het eerste gelegen, strekt zich uit tot aan de Belgische grens. Het is veel te uitgebreid om door een bejaard man, gelijk Heer Spoor, behoorlijk te worden nagegaan, om het verkee teregt te brengen, het goede aan te moedigen. De stad Tilburg en 20 landgemeenten behooren tot hetzelve. Ik zal wederom eerst verslag doen van die scholen welke thans te tweeden male door mij zijn bezocht. Tilburg, Boxtel, Oisterwijk, Enschot, Haaren, Vught, Drunen, Nieuwkuijk.

Tilburg; van de vier openbare, ver van elkander gelegen Nederduitsche scholen te dezer stad is er slechts eene, die, gelijk vroeger, met lof vermeld mag worden. Het is die der Kerkwijk, waarvan de reeds genoemde J. Heer hoofdonderwijzer Sedert mijn vorig bezoek is het ongeschikte schoollokaal vervangen door een schoolgebouw, dat niets te wenschen overlaat. Hier werd tevoren veel werk gemaakt van het schoolgezang. Thans veel minder. Er hebben hier afzonderlijke zaangoefeningen plaats, waarvan alleen de Roomschen gebruik maken.
Het schoolgebouw wordt op Zon- en feestdagen gebruikt voor Zondagsschool, waarvan door ruim 400 personen van het mannelijk geslacht gebruik wordt gemaakt, teneinde hetzij het vroeger geleerde niet te laten vervloeijen, hetzij voor het eerst lager onderwijs te ontvangen.
De drie overige Nederduitsche scholen van Tilburg geenszins verbeterd sedert het vorig bezoek. Het zijn die Wijk Veldhoven, onder Mutsaars, van Wijk Korvel onder Reijkers en van Wijk Heikant onder den hoogbejaarden Drabbe. Er bestaat te Tilburg eene openbare Nederduitsche-fransche dag- en kostschool, waarvan de vorige onderwijzer van Put vervangen is door C. L. Borsten. Er waren 10 kostleerlingen. De dagschool werd door ruim 40 jongens en 10 meisjes bezocht. Het schoollokaal is voldoende, het onderwijs in Nederduitsch, Fransch, wis- en aardrijkskunde insgelijks.
De zuster van den vorigen Franschen onderwijzer van Put houdt nog eene meisjesschool, doch dezelve loopt te niet, tengevolge der vestiging van de twee Gestichten van Liefdadigheid te dezer stede, welke wel door 300 meisjes bezocht worden. Die gestichten bevatten ruime schoollokalen met halve tafels, letterkas, zwarte borden en alles wat noodig is voor het klassikaal onderwijs. De leerlingen zijn in klassen opgedeeld. Over elk der klassen is een zuster gesteld. Veel orde en stilte heerschte er bij de meisjes. Zij zijn deels arm en onvermogend en deze bekomen het onderwijs om niet, deels uit den burgerstand. Aan het hoofd der eene school staat Johanna Catharina Michielse, aan dat der andere Cateau Sohland. Op Zon- en feestdagen wordt hier ook school gehouden voor volwassen personen van het vrouwelijk geslacht en wordt daarvan mede veel gebruik gemaakt. Deze scholen zijn van groot nut in deze uitgestrekte plaats, alwaar door den stilstand der fabrijken veel armoede heerscht en de armenkas niet in staat is in het onderwijs der behoeftigen te voorzien.

Gemeentescholen

Van de school te Boxtel en haar onderwijzer van de Velden kan ik niet anders dan herhalen al het goede, hetwelk ik in mijn vorig verslag daarvan vermeld heb. Als dag- en kostschool is zij steeds in bloei. Jammer, dat het lokaal veel te klein is en het gemeentebestuur geen lust betoont om iets ter vergrooting te koste te leggen. Eenen organist der Roomsche kerk, Hoebens geheeten, verlangt dat bestuur als onderwijzer, niet wel in plaats van Van de Velden, maar nevens hem. Geschiedt zulks, dan vervalt de school van Van de Velden als dagschool; want hij is Protestant.
Te Oisterwijk is ook zoodanig verlangen ontstaan en wordt het aanvankelijk ten uitvoer gelegd. De school van den doorkundigen, doch wat strengen Barreau is sedert mijn vorig bezoek in bloei en aanzien gestegen, doch wordt nu met verval bedreigd. Een onderwijzer te Waalwijk, met name Le Masson heeft op uitnoodiging van den burgemeester van Oisterwijk zich metterwoon van laatstgemeld dorp derwaarts verplaatst Vervolgens is er pro forma eene oproeping van sollicitanten voor eene tweede school gedaan. Niemand dan Le Masson heeft zich aangemeld.
Over de drie overige ten tweeden maal in dit schooldistrict bezochte scholen is alleen te vermelden dat die te Enschot onder H. van der Linden, wat liet lokaal betreft, niet verbeterd is en wat het onderwijs aanbelangt, ofschoon er tevoren reed: geen roem op te dragen was, nog achteruitgegaan; dat te Haaren, onder J. Schijvens, (wiens hoofd steeds met een slaapmuts is bedekt) het onderwijs op denzelfden middelmatigen voet is gebleven. Doch mijne vorige ernstige vermaning te Helvoirtheeft bij L. Appel doel getroffen. Maar aan het bekrompen en gebrekkig lokaal is niets ter verbetering aan gewend.
Te Vught had ik tevoren een buitengewoon bekwamen on derwijzer in J. Bussé aangetroffen. Hij is overleden en opgevolgd door P. van der Ven, die verre achter zijnen voorganger staat in theoretische en praktische paedaqogische bekwaamheid.

Voor de eerste maal zijn door mij bezocht in het tweede schooldistrict twee scholen in de Langstraat, die te Drunen en te Nieuwkuijk. Te Drunen werd er een nieuwe, geschikte school gebouwd. De oude, donkere, bekrompen school werd nog gebruikt door J. Perquin. Het is te hopen, doch niet te verwachten, dat de man door de nieuwheid van het lokaal zich zal voelen geprikkeld om zijn onderwijs beter aan te leggen en vruchtbaar te maken.
De kreupele A. van Ghent te Nieuwkuijk is even kreupel in zijn onderwijs. Zijn lokaal is zeer ruim, doch bijna vierkant. Er ontbrak orde en regelmaat en de vorderingen der leerlingen waren gering.

Uitgezonderd van de Velden te Boxtel, Appel te Helvoirt, Broeders te Hilvarenbeek en Barreau te Oisterwijk zijn al de onderwijzers van dit schooldistrict van de Roomsche godsdienst. Van de 31 zijn er dus 27 Roomsch en 4 Protestantsch.