DERDE DISTRICT in de provincie Gelderland bezocht door Wijnbeek in 1842
Linkeroever van den IJssel (1841 ?) Brummen, Empe. Middel-Veluwe: Voorst. 1842 Rechteroever van den IJssel: Almen, Gorsel, Epse, Dort, Warnsveld, Vierakker, Vorden, Bronkhorst.
Schoolopziener: G. P. C. baron van Heeckeren, thans burgemeester van Zutphen. Aangaande de scholen van Doesburg en Zutphen (in dit district gelegen), ten jare 1841 door mij bezocht, is in mijn verslag van dat jaar gerapporteerde. Zoodat thans nog berigt is te geven van de scholen ten platten lande van dit district, ten vorigen jare door mij bezocht. Zij bevinden zich deels langs den linkeroever van den IJssel in het noordelijkste gedeelte der Veluwezoom en het oostelijkste van de Middel-Veluwe, ten getale van 5, alles in dat gedeelte der Graafschap Zutphen, hetwelk zich uitstrekt langs den regteroever van die rivier, ten noorden tusschen Zutphen en de Overijsselsche grenzen, en ten zuiden tusschen Zutphen en tot voorbij Doesburg, ten getale van 19.
LINKEROEVER VAN DEN IJSSEL
Langs dezen oever liggen de gemeenten Brummen op de Veluwezoom en Voorst op de Middel-Veluwe. Veluwezoom: de gemeente Brummen heeft, benevens het dorp van denzelfden naam, eene buurschap, Empe geheeten. Het dorp Brummen heeft drie scholen:
a. de dorpsschool; zij is een groot, veel te breed lokaal, waar ik niet dan matig tevreden was over het onderwijs van A. van der Dussen, en in 't geheel niet over de orde en zindelijkheid.
b. eene dag- en kostschool van J. C. Nietneijer, gevestigd in een nieuwe, nette woning. Er was tijdens mijn bezoek vacantie. Naar het onderhoud met dien man en zijn voorkomen te oordeelen, is hij wel berekend voor zijne betrekking, zonder eenige aanmatiging.
c. een meisjesdagschool van de Weduwe E. Schouw, met een tiental leerlingen, waaronder ook jongskens. De school is van luttel beteekenis.
Te Empe was, weinige maanden voor mijne komst L. Sonnenberg opgevolgd aan dien Nijhuis, die te Doetinchem eigendunkelijk door het Stedelijk Bestuur is aangesteld. Sonnenberg heeft met voorbeeldigen ijver het gebrekkige onderwijs van zijnen voorganger verbeterd. Hij heeft regt slag om zijne leerlingen lust voor het leeren in te boezemen. Zijn geheele onderwijs is aanschouwelijk, en de uitkomsten waren aanvankelijk allergelukkigst. Die school verdient bezocht te worden door iedereen, die in het verbeterd onderwijs belang stelt en in de gemeente vertoeft.
Middel- Veluwe; uit het verslag van de scholen des tweeden districts hierboven is gebleken dat er van de dorpen in de gemeente Voorst vier in dat district gelegen zijn en één in het derde, zijnde dat, hetwelk den naam der gemeente draagt. De school van het dorp Voorst is, sedert mijn eerste bezoek, aanmerkelijk vergroot door den aanbouw van eene nieuwe zaal, met een wijden doorgang naar de oude zaal in den middelmuur. Doch die zalen zijn veel te breed voor het klassikaal onderwijs, een gebrek, hetwelk vele scholen van dit district misvormt. Evenals bij mijn eerste bezoek was de onderwijzer R. Middelbeek van huis. Zijn zoon, die secondant is in het Instituut van den Heer van Woelderen te Velp en met de vacantie te huis was, nam de functiën van zijnen vader waar, doch dit ging hem niet goed van de hand. Over het onderwijs van den ondermeester G. U. Steenbeek was ik meer tevreden, edoch niet in die mate als over van de Poll, dien ik hier bij mijn eerste bezoek aantrof. Zoo deze school niet is, wat zij wezen kon, is zulks aan de herhaalde afwezigheid des hoofdonderwijzers te wijten.
VERSLAG 1842 GRAAFSCHAP ZUTPHEN; REGTEROEVER VAN DEN IJSSEL
De gemeenten langs den regteroever dezer rivier gelegen Zijn: Almen, ten noorden van Zutphen, Warnsveld, ten oosten van die stad, Vorden, Steenderen en Hengelo tusschen Zutphen en Doesburg, Humrnelo en Keppel tusschen Doesburg en Doetinchem.
De gemeente Almen bevat drie scholen, van vier dorpen: Almen, Gorsel, Epse en Dort.
De school van het dorp Almen heeft almede een vierkant, doch anders wel ingerigt lokaal, voorzien van doelmatige meubelen. Het onderwijs van den bekwamen A. Willems is in den besten staat, in allen opzigte verstandsontwikkeling, vorming van het hart, leestoon, taal- en rekenkundige ontleding, getalleer, beoefening van ons maten- en gewigtenstelsel, het schrijven, de zangoefeningen, naar de meloplastische leerwijze: alles beviel mij.
Te Gorsel is het met het materieel even zoo gesteld. Een goed, doch vierkant lokaal, geschikte meubelen, en zoo ook is het onderwijs van J. H. van Westendorp, volledig en doeltreffend als te Almen.
Epse en Dort hadden tevoren elk eene afzonderlijke school, doch die geen bestaan voor de onderwijzers opleverden. Laatstelijk, bij eene vacature van eene dier scholen, zijn zij vereenigd in één lokaal, tusschen Epse en Dort gelegen. Doch dat lokaal is veel te bekrompen. De onderwijzer H. Gracumert is braaf, eenvoudig, juist berekend voor de boerenkinderen aldaar, leerende alleen hetgeen hun in hun volgend leven noodig is.
De dorpen Warnsveld en Vierakker maken de gemeente Warnsveld uit. Warnsveld heeft een groot, doch wederom bijna vierkant schoollokaal. De afgeleefde onderwijzer P. Dekkers, niet meer in staat zijnde zijnen post waar te nemen, is vervangen door eenen hulponderwijzer. De tegenwoordige is J. H. Sleijster, die in alles de verbeterde leerwijze volgt en zich van zijne taak gepast en ijverig kwijt. Te Vierakker is èn het schoollokaal èn het schoolonderwijs van J. W. Meessink in eenen gebrekkigen staat.
De gemeente Vorden bestaat uit het dorp Vorden en de buurschap Linde welke laatste, bij tijdsgebrek, niet door mij bezocht is. Met groot genoegen heb ik eenen geheelen schooltijd in de school te Vorden doorgebragt. Het lokaal is zeer groot en allezins uitmuntend, evenzeer als de schoolmeubelen. B. J. Ensink en zijn ondermeester H. V. Kuiper zijn geheel doordrongen van den geest der Haarlemsche Kweekschool. Geen enkel vak van het lager onderwijs, hetwelk zij niet op de doeltreffendste wijze behandelen, het gezang niet uitgezonderd, hetwelk mij zacht, harmonisch in de ooren klonk.
Van de vier dorpen der gemeente Steenderen, Bronkhorst, Steenderen, Baak en Toldijk, heb ik de drie eerste bezocht. Te Bronkhorst, waar men bezig was een geheel nieuw schoolgebouw in de plaats van het oude en ongeschikte, hetwelk nog gebruikt werd, op te trekken, is het onderwijs van D. H. Seesink vrij goed. Den voor het klassikaal onderwijs ongeschikten vorm der meeste schoollokalen daargelaten, is dit derde schooldistrict een der beste van Gelderland. De verbeterde leerwijze is schier overal ingevoerd en dus de spelrnethode geheel verbannen, terwijl de door de ondervinding best bevonden hulpmiddelen om uit het kind den mensch te ontwikkelen, op de meeste scholen aangewend worden.
De voortreffelijkste dier scholen zijn die te Almen, Gorsel, Vorden en Hummelo. Goede scholen zijn mede die te Epe, Dort, Steenderen, Baak, Hoog- en Laagkeppel, terwijl de minste derzelve is die te Vierakker. Deze gunstige staat van het onderwijs is te danken aan de zorg van den schoolopziener, in 't bijzonder daaraan, dat de schoolvacatures door de meest uit muntende bij het vergelijkend onderzoek vervuld worden en doordat de onder wijzersgezelschappen dienstbaar worden gemaakt niet alleen aan de beoefening van theoretische, maar ook van praktische paedagogie.