HINDRIK SCHOLTE. 1848-1928 door Ben Schleicher

Den 23sten Februari 1928, een week, nadat hij zijn 80sten verjaardag opgewekt en onder groote belangstelling heeft mogen vieren, werd te Ulrum naar zijn laatste rustplaats gebracht de heer H. Scholte, rustend hoofd der U. L. O. school aldaar. Zeer gezien bij zijn dorps- en gemeente~ genooten, ofschoon hij zich, behalve door zijn arbeid als commissaris-boekhouder der "Nijverheidsspaarbank" weinig op maatschappelijk terrein bewoog, was hij vooral in de onderwijzerswereld een bekende persoonlijkheid, die, hoewel hij in zijn practische schoolwerkzaamheid nooit de provincie Groningen verlaten heeft, toch richting heeft gegeven aan een der belangrijkste vakken van ons lager onderwijs, het rekenen, èn als examinator voor hulp- en hoofdacte, en als de auteur van een serie rekenboeken voor de lagere school. Deze laatste vooral zijn het geweest, die hem zijn groote bekendheid in wijde onderwijzerskringen hebben verschaft en die hem een beteekenis geven, die ver buiten de grenzen van ons gewest uitgaat.

Hindrik Scholte werd den 15 Februari 1848 te Scheemda geboren. Daar hij reeds vroeg zijn ouders verloren had, werd hij bij een veel oudere zuster opgevoed. Als schoolknaap toonde hij een uitstekenden aanleg te bezitten; geen wonder dus, dat hij, zooals velen vóór en na hem, voor het onderwijs bestemd werd. De bekende paedagoog H. Bouman, toen nog hoofd der school te Beerta, later directeur der Amsterdamsche Kweekschool, bracht hem op de Rijkskweekschool te Groningen, in 1863. Deze school was een voortzetting der oude departementale kweekschool, die onder de voortreffelijke leiding van Brugsma zulk een goeden naam had gekregen, dat de regeering besloot haar te verheffen tot een rijksinstelling, in 1861. Na een verblijf van vier jaren slaagde hij voor het examen van onderwijzer, verkreeg meteen aanteekening voor wiskunde, gymnastiek en teekenen, en -begon "toen zijn loopbaan aan de school van den heer Schuurmens te Winschoten, waar een kleine honderd kinderen aan zijn zorgen waren toevertrouwd: Gemakkelijk had de jonge onderwijzer het daar niet; omdat de maandelijksche toelating van nieuwe leerlingen het formeeren van een groot aantal afdeelingen vorderde, was het eigenlijk een "gescharrel"; geen leerplan, geen rooster, daarbij gedurende het gansche jaar avondschool en des winters een paar avonden in de week herhalingsschool. Moet het geen verwondering wekken, dat de resultaten nog zoo gunstig waren? En dat de onderwijzers nog tijd hadden voor verdere studie?

In 1872 werd hij benoemd als hoofd der school te Zoutkamp. Daar maakte hij kennis met den "eersten-ranger" -schaarsche verschijning in de onderwijswereld - W. Bronneger Onnekes te Ulrum, wiens jongste dochter Lucretia later zijn vrouw zou worden en hem in hun langdurige en zeer gelukkige echtvereeniging een dagelijksche steun zou zijn.
Van Zoutkamp werd hij overgeplaatst naar Vlachtwedde (1873), vandaar naar Nieuwolda (1875) en ten slotte, in 1878 kwam hij naar Ulrum, als opvolger van zijn schoonvader; en daar heeft hij gedurende 35 jaren, tot 1913, het onderwijs gediend.
In deze jaren ligt het zwaartepunt zijner, werkzaamheid, en al spoedig trok hij de aandacht als verdienstelijk onderwijsman en docent, ook als man, wiens geestesgaven ver het gemiddelde te boven gingen. Van zijn onderwijs, daarvan kunnen nog getuigen zijn oud-leerlingen, waarvan verschillende thans vooraanstaande plaatsen in land- en gewest innemen. Door zijn scherpen kijk op menschen en toestanden, zijn vermogen, menschelijke uitingen naar hun waarde te taxeeren, welke eigenschappen hij tot 't laatst toe onverminderd is blijven behouden, was hij een uitmuntend en zeer gezien examinator. Alzijdig van belangstelling, had toch de wiskunde zijn liefde, mede om de practische waarde van het vak; het strenge, logische denken had bij hem den voorrang boven de bespiegeling.

In 1893 -'94 verscheen van zijn hand een methode voor het leeren rekenen op de lagere school; waarmee hij talloos velen aan zich heeft verplicht. In den titel "Hoeveel en Waarom?" was reeds de geest van zijn werk neergelegd. Ook de leerlingen wilde hij dwingen tot logisch denken, en hoezeer dit streven bij het onderwijs in den smaak viel; blijkt wel uit de groote verbreiding der methode. Meer dan 20 malen herdrukt, heeft ze meegewerkt tot de geestelijke vorming van honderdduizenden leerlingen der volksschool. Helder en duidelijk, zooals de schrijver zelf ook steeds in zíjn uitingen was, stap voor stap, met behulp van practische, door hem zelf samengestelde klassikale en hoofdelijke leermiddelen, werd in een zevental leerjaren de kennis aangebracht, die de lagere school als eisch voor het leven stelde. Gemakkelijk waren de "sommen" niet altijd, misschien voor enkele zwakkere leerlingen wel wat te zwaar, wordt er echter ook wel eens 'niet te véél rekening gehouden met de minder begaafden?

In 1913 ging Scholte het onderwijs met pensioen verlaten; rust was hem echter vreemd en behalve aan de afbouw zijner methode, wijdde hij zich aan de geschiedenis der rekenkunst, waarover hij op de vergaderingen der afdeeling "De Merne" van het Ned, Ond. Genootschap, waar hij tot het laatst toe een trouw en zeer gezien bezoeker bleef, meermalen zeer interessante bijdragen leverde. Daar, op die vergaderingen, was het, dat we hem het meest hebben leeren kennen en waardeeren. Daar, temidden van zijn collega's, voelde de''- eenvoudige man, die toch met hoofd en schouders boven zijn omgeving uitstak, zich thuis. Indien de gezondheid het maar eenigszins toeliet, was hij aanwezig, en de vergadering gevoelde zich niet compleet, als Scholte niet gekomen was. En geen wonder, hij, onze "grand old man" was door zijn pittige, vaak geestige opmerkingen, zijn hartelijke, alles en allen-omvattende, belangstelling de ziel van het gezelschap, dikwijls de goede leidsman, die in een zijspoor geraakte discussies weer in de goede baan wist te brengen. Een vlot spreker was hij niet, maar steeds had hij het oor der vergadering; want, als Scholte sprak, wist men, dat zijn woorden ook werkelijk de moeite van het hooren waard waren. Zoo was hij ons aller vriend, tevens onze mentor. Van de Vereeniging van Onderwijzers in 't voormalige arrondissement Warffum was hij eerelid ; deze onderscheiding stelde hij zeer op prijs; lag daarin niet een blijk van groote erkentelijkheid jegens hem, die door zijn levenswerk, zijn methode, het lager onderwijs zulk een belangrijken dienst bewezen had? En werd daardoor ook weer niet bovenal de mensch Scholte geëerd ?
Tachtig jaren is hij oud geworden, den leeftijd der allersterksten had hij bereikt. Toch bleef zijn geest onverzwakt helder; zijn menschelijk medegevoel werd zelfs grooter. Is het wonder, dat zijn heengaan in ons midden een groote leegte gelaten heeft?

J. S. VAN WEERDEN.

Kopie uit de catalogus 1915 van Wolters Groningen met een verzicht van de boeken en lesmaterialen van Hindrik Scholte, de overgrootvader van mijn vrouw Eline Schleicher-de Blouw.

Kopie van een soort gedenkschrift over Hindrik Scholte en zijn betekenis voor het onderwijs geschreven door J.S. van Weerden (ongedateerd maar waarschijnlijk uit circa 1928). Uit de tekst blijkt o.m. dat ook zijn schoonvader Willem Bronneger Onnekes hoofd der school was te Ulrum. Hindrik volgde hem daar op. Als eerbetoon aan hem is later een straat te Ulrum naar hem vernoemd, die nog steeds bestaat. (H. Scholtestraat).

De schoonzoon van Hindrik Scholte heeft ook zijn sporen verdiend in het onderwijs. Zijn naam was Hendrik de Blouw. Ik heb bijgesloten een foto van Hendrik de Blouw gedateerd 17 juli 1917 gemaakt ter gelegenheid van het afscheid van een van zijn leraren.
De foto toont het lerarencorps van de Rijkskweekschool voor onderwijzers te Middelburg. Hendrik de Blouw was hoofd van de Leerschool en staat helemaal rechts bovenaan.
Later is hij Rijksinspecteur voor het onderwijs geworden en woonde tenslotte in Gouda.
Hij is geboren in Wanhuizen op 24-04-1879 en overleed te Gouda op 11-01-1940. Zijn vrouw Eilina Scholte (dus de dochter van Hindrik Scholte) was in haar jonge jaren eveneens onderwijzeres.
Als de teksten en aanvullingen integraal of gedeeltelijk wilt opnemen op je website kun je dat gerust doen. Misschien leuk voor allen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van het onderwijs.

Met vriendelijke groet,

Ben Schleicher, Doetinchem