Jaarverslag 1903-1904 door baron K.J.A.G. Collot d' Escury schoolopziener van het Arrondissement Hulst

Naar aanleiding der vragen vervat in uwe missive van 18 jan, heb ik de eer u mede te deelen:
1 Dat de toestand van het onderwijs in het algemeen in dit arrondissement weinig reden tot bijzondere opmerkingen geeft; evenals in het vorig jaar kan vermeld worden, dat het meer geregeld schoolbezoek, als gevolg van de leerplichtwet nuttig heeft gewerkt, niet alleen bleek het onderwijs in de hoofdvakken verbetering te hebben ondergaan, doch ook in de bijvakken waaraan vroeger op de meeste dorpsscholen geen tijd kon worden besteed, was verandering ten goede te bespeuren.
Wat meer in het bijzonder het onderwijs in de vakken g en i (g werd in geen der scholen van dit arrondissement onderwezen) betreft, het navolgende:

Kennis der natuur
Wordt in alle scholen van mijn arrondissement onderwezen, dit onderwijs heeft evenwel zoo goed als niets te beteekenen in de vier bijzondere meisjesscholen. Waar het daarvoor bestemde half uur per week wordt gebruikt voor het lezen uit een leesboek of voor het aanhooren van eene inleidende vertelling van de onderwijzeres over planten of dieren, een en ander zonder resultaat; de leerlingen weten absoluut niets van het leervak. Treurig zijn ook de resultatenin de openbare scholen te Hengstdijk, Pauluspolder en Ossenisse, waar al even weinig aan het vak gedaan wordt. In de overige scholen wordt kennis der natuur met eenige meerdere vruchten onderwezen, in enkele scholen zoals die te Graauw, Koewacht St. Andries, Hontenisse, Zuiddorpe en Clinge Nieuw-Namen, zelfs bepaald met goede uitslag. Vooral in de beide eerstgenoemde scholen is dit onderwijs bepaald bevredigend te noemen. De leerlingen toonden niet alleen bekend te zijn met de eenvoudige natuurverschijnselen, die zij voldoende konden verklaren, doch zij waren ook op de hoogte van het leven en het doen…van enkele planten en dieren.
Op de meeste scholen begint het onderwijs in de vijfde klasse, in enkele reeds in de 4e, terwijl in de kleinere scholen het onderwijs gewoonlijk voor twee klassen gecombineerd gegeven wordt. In de wintermaanden wordt behalve natuurkunde gewoonlijk ook onderwijs in dierkunde gegeven, terwijl de zomermaanden meestal uitsluitend aan de behandeling van planten gewijd worden.
Als leerboek wordt in de meeste scholen voor natuurkunde het werkje van Janse gebruikt, voor plant-en dierkunde de boekjes van Scheepstra en Walstra, Helge, Bos en de Vries. Behandeling van planten geschiedt in bijna alle scholen zonder de platen, de leerlingen brengen de te behandelen planten mede. In een paar scholen, die te Koewacht St. Andries en Zuiddorpe waren bovendien verzamelingen van planten en gedroogde planten aanwezig. Voor het behandelen van dieren zijn in de meeste scholen wandplaten aanwezig, bovendien vindt men in een paar scholen, die te St.Andries en Graauw een paar schedels en in eerstgenoemde school eene verzameling van insecten. In onderscheidene scholen zijn thans de eenvoudigste instrumenten voor het onderwijs in de natuurkunde aanwezig, terwijl daarbij overal waar zij niet zijn op.aanschaffen, wordt aangedrongen, gewoonlijk met succes. Hoewel hier en daar het leer-leesboek o.a. dat van Helge nogal gebruikt wordt, heeft het onderwijs in de meeste scholen door planten uit het vrije veld plaats.

b. Het onderwijs in de beginselen van het handteekenen wordt hierna uitvoerig beschreven.

2 Het arrondissement telde op 1 januari 1904 evenveel scholen als in 1903 en wel 22 openbare en 4 bijzondere scholen.
3 In geen dier scholen onderging het onderwijs wat den omvang betreft wijzigingen.
4. De toestand der schoollokalen was over het algemeen voldoende, te klein bleek de pas verbouwde school te Clinge, Gravenstraat te zijn, terwijl het onderhoud van de scholen te Koewacht te wenschen overlaat, evenals in de school te Ossenisse. De gemeentebesturen van Koewacht en Ossenisse wees ik op de toestand en verzocht ik verbetering.
5 De schoolmeubelen verkeeren over het algemeen in voldoende staat. In de scholen te Graauw en St Andries laten de kachels te wenschen over. In eerstgenoemde school klaagde de ouders van schoolgaande kinderen over het te koud zijn der lokalen. Het gemeentebestuur werd door mij op die klachten, die door het hoofd der school bevestigd werden, gewezen, het bestuur was ongenegen nieuwe kachels aan te schaffen, doch zorgde door het aanschaffen van steenkolen en door het aanstellen van een met het stoken belast persoon voor verbetering.
6 Leer en hulpmiddelen waren overal vrij voldoende aanwezig.
7 Aan de openbare school te Hulst werd het onderwijzend personeel met een onderwijzer vermeerderd.
8 De ontheffing bedoeld in het 5e lid van art 45 der wet werd gevraagd voor de openbare school te Boschkapelle voor acht dagen, de beslissing is mij niet bekend.
9 Bedoelde ontheffing werd door geen der bijzondere scholen gevraagd.
10 Herhalingsonderwijs werd gegeven in alle openbare scholen met uitzondering van Boschkapelle, Clinge Nieuw Namen en St. Janssteen.
11 Aan geene der bijzondere scholen werd herhalingsonderwijs gegeven.
12 Omtrent de regeling en het bedrag der schoolgelden vallen geen bijzonderheden te vermelden.
13 In het arrondissement werden geen hoofden van scholen gevonden die kwekelingen voor de onderwijsakte opleiden.
14 In 1903 werden wegens overtreding van de leerplichtwet wel uitsluitsels..van art 21 4e en 5 opgemaakt 44 processen verbaal, hierop volgden 36 veroordelingenn 1 vrijspraak, wegens armoede; van vier verbalen is de uitslag nog niet bekend, terwijl 3 verbalen niet vervolgd konden worden omdat de aansprakelijkheid van de persoon tegen wie het verbaal was opgemaakt, naar het oordeel van de ambtenaar niet vast stond. De uitgesprokene straffen waren 1 geldboeten ad f 2, 13 idem ad f 1 en 22 ad f 0,50…De 4 in 1902 opgemaakte en nog niet berichte proces verbalen leidden alle tot veroordeelingen en wel tot geldboeten ad f 1,-.
De schoolopziener van Hulst.

Jaarverslag 1904 van de schoolopziener in het arrondissement Hulst. Hontenisse, 3 maart 1905

In antwoord op de vragen vervat in uw missive heb ik de eer u mede te deelen 1 Dat omtrent de toestand van het onderwijs in het algemeen, wat dit arrondissement betreft weinig bijzonderheden zijn te vermelden. Geheel gelden nog de beschouwingen gegeven in mijn missive van 21 febr. 1904 no. 17. Wijziging in de toestand kwam niet voor. 2 Wat in het bijzonder het onderwijs in de vakken lezen en rekenen betreft zoo moge het navolgende dienen:

a Lezen
Over het algemeen heeft het leesonderwijs in het arrondissement veel te kampen met het door bijna alle leerlingen en onderscheidene onderwijzers gesprokene dialect. Vooral in de grensgebieden laat dientengevolge het lezen veel te wenschen over, bepaald goed lezen komt in deze gemeente dan ook weinig of niet voor. Het bestrijden van het dialect kost bovendien zeer veel tijd.
Bij het aanvankelijk leesonderwijs worden van verschillende methoden gebruik gemaakt. De hier meest gebruike methode is die van Schoonbrood, terwijl ook die van Versluijs nog op onderscheidene scholen worden gebruikt. Bovendien worden nog gebruikt de methoden Colenbrander, Boumans en Bosman... Op onderscheidene scholen treft men verder de sprekende letterbeelden als hulpmiddel aan. Over het geheel leeren ze op de meeste scholen vrij vlug lezen.
Zoals reeds hierboven vermeld, heeft het voortgezet leesonderwijs ook veel te kampen met het dialect, iets wat aan de duidelijkheid vele schade doet. Nauwkeurig lezen geschiedt over het geheel vrij goed, zoals bij mijne bezoeken bleek, dat ze het gelezene op de meeste scholen goed begrepen hebben.

b. Rekenen

Ook voor dit vak worden in de verschillende scholen onderscheidene methoden gevolgd. Het meest in gebruik in een 14-tal scholen is de methode van Pelt, terwijl verder in gebruik zijn de methode, Bouman...Zernike, Wisseelink, Boswijk, Versluys, Heuboer en ..Spa. Over het algemeen zijn in de meeste scholen voor dit vak voldoende leermiddelen aanwezig, behalve stokjes, blokjes en telramen vindt men in een 10-tal scholen Keunings Rekenkast, en in een 6-tal zelfs...li stas leermiddelen. Ook voor het metriek stelsel treft men voldoende middelen aan, in alle scholen was ook een stel maten en gewichten hetzij in natura, hetzij op plaat aanwezig, terwijl in onderscheiden scholen deelbare kubieke meters en weegschalen gevonden werden.
Over het geheel was in de meeste scholen het hoofdrekenen vrij voldoende, het cijferen bleef echter hoofdzaak.
In de 6e klasse van bijna alle scholen bleek mij, dat het metriek stelsel geheel behandeld was en er over het algemeen goed inzat. Alhoewel er tusschen de verschillende scholen onderling veel verschil bestaat kan over het algemeen over de resultaten van het rekenonderwijs niet geklaagd worden, in enkele scholen o.a. in die te Graauw, Hengstdijk, Stoppeldijk Veerstraat en Hontenisse Molenhoek mogen die resultaten zelfs bepaald zeer goed genoemd worden. etc.

Bron: Rijksarchief Zeeland 94.244