Een speurtocht naar samenhang. Het rijksschooltoezicht van 1801 tot 2001 door dr. N.L. Dodde.

Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van de Inspectie van het Onderwijs. Inspectie van het onderwijs, Utrecht, 2001 ISBN 90 5910 0123.879 p.

Inhoudsopgave

Ten geleide 5
1 Introductie op het onderzoek naar de geschiedenis van het rijksschooltoezicht
1.1 Inleiding 9
1 .2 Werkzaamheden van het schooltoezicht 14
1.3 Vraagstelling 17

2 Historische grondslagen van het rijksschooltoezicht: 600 - 1801
2.1 Inleiding 21
2.2.1 Kloosterscholen en kapittelscholen 23
2.2.2 Een onderwijsprogramma 27
2.3 De eerste onderwijsopzieners 30
2.4.1 Secularisering? 34
2.4.2 Een behoudende opstelling 37
2.5.1 Parochiescholen 39
2.5.2 Toezicht op parochiescholen 42
2.6.1 De Groote School 45
2.6.2 Stadsscholen 49
2.7.1 Een Nederlands schoolsysteem 52
2.7.2 Klassikale organisatie 58
2.8.1 Stedelijke commissies van schooltoezicht 64
2.8.2 Het curatorium 72
2.8.3 Het schooltoezicht op Franse scholen
2.8.4 Het toezicht op de scholen van het lagere niveau
2.9.1 Veranderde opvattingen over het schooltoezicht
2.9.2 Het rijksschooltoezicht van de negentiende en twintigste eeuw
2.10 Bronnen

3 Het begin van het rijksschooltoezicht: 1801 - 1857
3.1 Inleiding 105
3.2 Administratieve zorg en pedagogische zorg 106
3.3.1 Het rijksschooltoezicht 109
3.3.2 Het opperschooltoezicht 111
3.3.3 Provinciale commissies van onderwijs 116
3.3.4 Het schooltoezicht per district 117
3.3.5 Andere vormen van schooltoezicht 118
3.3.6 De positie van districtsschoolopzieners 120
3.4.1 Het Nederlandse schoolsysteem 128
3.4.2 Standenonderwijs 129
3.4.3 Het lager onderwijs 131
3.4.4 Voortgezet lager onderwijs of middelbaar onderwijs 137
3.4.5 Latijnse scholen 141
3.5 Een godsdienstig rationele identiteit 144
3.6 De Nederlandse taal als identiteit 148
3.7.1 Toezichtwerkzaamheden 149
3.7.2 Het klassikale onderwijs 151
3.7.3.1 Het onderwijsprogramma 158
3.7.3.2 Opvoedkundige maatregelen 159
3.7.3.3 Intellectuele vorming 161
3.7.3.4 De boekenlijst 168
3.7.4.1 De onderwijzersopleiding 174
3.7.4.2 Normaallessen 178
3.7.4.3 Normaalscholen 180
3.7.4.4 Onderwijzersgezelschappen 183
3.7.4.5 Het rangenstelsel 187
3.7.4.6 Het vergelijkende examen 196
3.8.1 Het schoolgebouw 201
3.8.2 Onderwijsruimten 205
3.8.3 Een schoolmodel 211
3.9 Succes en tegenslagen gedurende de periode van 1801 tot 1857 214

4 Het rijksschooltoezicht breidde uit: 1857 - 1920
4.1 Inleiding 231
4.2 Een volgende hoofdinspecteur? 233
4.3 Een herordening van het Nederlandse schoolsysteem 238
4.4.1 Het rijksschooltoezicht 241
4.4.2 Het opperschooltoezicht 242
4.4.3 Het inspectorale schooltoezicht 245
4.4.4 Schoolopzieners 249
4.4.5 Bijzondere onderwijscommissies 250
4.4.6 Inspecteurs en schoolopzieners 254
4.5.1 Openbaar en bijzonder onderwijs 258
4.5.2 De ideologische determinant 26_
4.5.3 De financiële determinant 266
4.5.4 De politieke determinant 268
4.5.5 De sociale determinant 269
4.6.1 Maatschappelijke veranderingen 272
4.6.2 De inzet van het rijksschooltoezicht 27_
4.6.3 De leerplicht 277
4.6.4 Herhalingsonderwijs 284
4.6.5 Het lager onderwijs en zijn verdere uitgroei 288
4.6.6.1 Een concurrent van het mulo 296
4.6.6.2 Algemeen vormend voortgezet onderwijs 299
4.6.6.3 Burgerdagscholen 303
4.6.6.4 Burgeravondscholen 306
4.6.6.5 Hogere burgerscholen 312
4.6.6.6 Het professionele onderwijs 316
4.6.6.7 Het rijksschooltoezicht voor professioneel onderwijs 325
4.6.6.8 Het voorbereidend hoger onderwijs 332
4.6.6.9 Het buitengewoon onderwijs 334
4.7.1.1. Het opvoedingsprogramma van het Nederlandse schoolsysteem 341
4.7.2.1 Het onderwijsprogramma van het Nederlandse schoolsysteem 342
4.7.2.2. Het onderwijsprogramma van het lager onderwijs 34_
4.7.2.3 Het onderwijsprogramma van het voortgezet onderwijs 345
4.7.3.1. Lezen 347
4.7.3.2 Nederlandse taal 345
4.7.3.3 Een moderne vreemde taal 350
4.7.3.4 Kennisvakken 353
4.7.3.5 Wiskunde 356
4.8.1 De opleiding tot onderwijzer 357
4.8.2 De opleiding tot leraar 368
4.9.1 Scholenbouw 376
4.9.2 Bouwvoorschriften 380
4.10 Succes en tegenslagen gedurende de periode van 1857 tot 1920 385

5 Oude en nieuwe inspecties: 1920 - 1968
5.1 Inleiding 399
5.2 Onzekerheden bij het rijksschooltoezicht 401
5.3.1 De structuur van het rijksschooltoezicht 406
5.3.2 De eerste laag van het rijksschooltoezicht 410
5.3.3 De tweede laag van het rijksschooltoezicht 413
5.3.3.1 Een inspecteur generaal 414
5.3.3.2 Hoofdinspecteurs 417
5.3.4 De derde laag van het rijksschooltoezicht 422
5.3.5 De vierde laag van het rijksschooltoezicht 428
5.3.5.1 Schoolopzieners 428
5.3.5.2 Adjunctinspecteurs 432
5.3.5.3 Controleurs 434
5.4.1 Vijf andere vormen van schooltoezicht 435
5.4.2 De gemeentelijke onderwijsinspecteur 436
5.4.3 Rabbinaal schooltoezicht 439
5.4.4 Bisschoppelijk onderwijstoezicht 442
5.4.5 Protestants christelijk schooltoezicht 443
5.4.6 Toezicht op Nutskleuterscholen 445
5.4.7 Schooltoezicht voor het bijzonder onderwijs? 447
5.5.1 Pedagogische denkbeelden van het rijksschooltoezicht 451
5.5.2 De onderwijskundig didactische inbreng van inspecteurs en schoolopzieners 458
5.6 Verzuiling 469
5.7.1 Sectoren rijksschooltoezicht 473
5.7.2 Het rijksschooltoezicht van het lager onderwijs 476
5.7.3 Het rijksschooltoezicht van het bewaarschoolonderwijs 481
5.7.4 Het rijksschooltoezicht van het voortgezet lager onderwijs 486
5.7.5 Het rijksschooltoezicht van het uitgebreid lager onderwijs 491
5.7.6 Het rijksschooltoezicht van het nijverheidsonderwijs 49E
5.7.7 Het rijksschooltoezicht van het middelbaar onderwijs 502
5.7.8 Het rijksschooltoezicht van het voorbereidend hoger onderwijs 507
5.7.9 Het rijksschooltoezicht van het landbouwonderwijs en het tuinbouwonderwijs 516
5.7.10 Het rijksschooltoezicht van het buitengewoon onderwijs 524
5.7.11.1 Het rijksschooltoezicht van de onderwijzers en de lerarenopleidingen 524
5.7.11 .2 De onderwijzersopleiding 528
5.7.11 .3 De opleiding tot leraar 533
5.7.12 Het rijksschooltoezicht van de lichamelijke opvoeding 53E
5.7.13 Een bijzondere onderwijsinspecteur 543
5.8 Bezuinigingen 547
5.9.1 Scholenbouw 553
5.9.2. Het klassikale stelsel met groepsonderwijs 558
5.9.3. Losser klassenverband 561
5.10.1 De onderwijsleerinhoud 573
5.10.2 Aanvankelijk lezen 575
5.10.3 Voortgezet lezen 577
5.10.4 Talen 580
5.10.5 Rekenen en wiskunde 586
5.10.6 Heemkunde 589
5.11 Succes en tegenslagen gedurende de periode van 1920 tot 1968 594

6 Reorganisaties van het rijksschooltoezicht: 1968 - 2001
6.1 Inleiding 601
6.2.1 Een gereorganiseerd rijksschooltoezicht? 604
6.2.2 Het eerste reorganisatierapport 607
6.2.3 Het tweede reorganisatierapport 609
6.2.4 Een voorgestelde structuur van het rijksschooltoezicht 611
6.2.4.1 De voorgestelde eerste laag van het rijksschooltoezicht 612
6.2.4.2 De voorgestelde tweede laag van het rijksschooltoezicht 612
6.2.4.3 De voorgestelde derde laag van het rijksschooltoezicht 613
6.2.4.4 De voorgestelde vierde laag van het rijksschooltoezicht 613
6.2.4.5 De voorgestelde vijfde laag van het rijksschooltoezicht 614
6.3.1 Een ambtelijk rijksschooltoezicht 616
6.3.2 De eerste laag van het rijksschooltoezicht 618
6.3.3 De tweede laag van het rijksschooltoezicht 619
6.3.4 De derde laag van het rijksschooltoezicht 619
6.3.5 De vierde laag van het rijksschooltoezicht 620
6.3.6 De vijfde en zesde laag van het rijksschooltoezicht 622
6.3.7 Sectoroverstijgende activiteiten van het rijksschooltoezicht 623
6.4.1 Reorganisatieproblemen 624
6.4.2 De verzelfstandiging van het rijksschooltoezicht 628
6.4.3 Horizontalisering van het rijksschooltoezicht 632
6.5.1 Sociaal politieke ontwikkelingen 635
6.5.2. Financieel economische ontwikkelingen 638
6.6.1 Een geïntegreerd schoolsysteem 643
6.6.2. Basisonderwijs 646
6.6.3 Basisvorming 647
6.6.4. Vervolgonderwijs 648
6.6.5 Eindonderwijs 649
6.7.1 Professionals 650
6.7.2.1 Controle 654
6.7.2.2 Toetsing 655
6.7.2.3 Bijstelling 657
6.7.2.4 Leerplan, schoolwerkplan, schoolplan en instellingswerkplan 659
6.7.3.1 Evaluatie 665
6.7.3.2 Kwaliteitscriteria van het primaire onderwijs 670
6.7.3.3 Kwaliteitscriteria van het voortgezet onderwijs 677
6.7.3.4 Kwaliteitscriteria van het beroepsonderwijs en
de volwasseneneducatie 682
6.7.3.5 Kwaliteitscriteria van exameninstellingen 689
6.7.3.6 Kwaliteitscriteria van de onderwijsverzorging 692
6.7.3.7 Kwaliteitscriteria van het agrarische onderwijs 697
6.7.3.8 Kwaliteitscriteria van het hoger onderwijs 702
6.7.3.9 Kwaliteitscriteria van het toezicht nieuwe stijl 710
6.7.4 Stimulering 718
6.7.5.1 Rapportage 725
6.7.5.2 Geobjectiveerde verslagen 730
6.7.5.3 Onderwijsverslagen 733
6.7.5.4 Kwaliteitskaarten 73E
6.8.1 Nieuwe en vernieuwde onderwijsinspecties 737
6.8.2 Het rijksschooltoezicht van het primaire onderwijs 740
6.8.3. Het rijksschooltoezicht van de onderwijsverzorging 745
6.8.4.1 Het rijksschooltoezicht van het voortgezet onderwijs 747
6.8.4.2 De basisvorming 748
6.8.4.3 Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs 752
6.8.4.4 De tweede fase 754
6.8.4 5 Herstructurering van het rijksschooltoezicht
van het voortgezet onderwijs 755
6.8.6 Het rijksschooltoezicht van het beroepsonderwijs
en de volwasseneneducatie 75E
6.8.7 Het rijksschooltoezicht van het hoger onderwijs 764
6.9.1 Onderwijsprogramma's 770
6.9.2 Het aanbod van onderwijsleerstof 774
6.9.2.1 Leerstofaanbod in het basisonderwijs 777
6.9.2.2 Leerstofaanbod in de basisvorming 780
6.9.2.3 Leerstofaanbod in het vervolgonderwijs 785
6.9.2.4 Leerstofaanbod in het beroepsonderwijs
en de volwasseneneducatie 790
6.9.2.5 Leerstofaanbod in het hoger onderwijs 794
6.10 Projectenprogramma 797
6.11 Succes en tegenslagen gedurende de periode
van 1968 tot 2001 808

7 Literatuur 832
7.1. Primaire bronnen 832
7.1.1 Archieven 832
7.1.2. Geografische kaart 834
7.1.3. Leermiddel 834
7.1 .4 Rapporten en verslagen 834
7.1.5 Tijdschriften 838
7.2. Secundaire bronnen 838

8 Persoonsregister 859
Inhoudsopgave 872