180304. Schoolgeschiedenis in beeld. Naarden

Van 1 april t/m 19 november 2000 presenteert het Comenius Museum te Naarden een tentoonstelling Op school in Naarden. De stadsschool van de Gouden Eeuw. Nieuwsgierig als we zijn spoorden we naar de oude vestingstad en hadden een gesprekje met de conservatrice Sarah Slootweg en de voorlichtster Anne Reenders.

Het museum heeft een ruimte gereserveerd voor een klassenopstelling uit omstreeks 1685 toen een zekere Roelof Egberts de plak en de roede zwaaide in de Nederduitse stadsschool. We zien dan ook zijn onderwijzerskatheder en zijn attributen, waaronder het inktstel en de ganzenveer. Terzijde staat een echte kakstoel. Vóór de meester staan de bankjes voor de kindertjes. Achterin de ruimte hangen enige prenten die onder meer inzicht geven in de schoolsituatie in de zeventiende eeuw. Daaronder bevinden zich prenten van Jan Steen en Adriaan van Ostade.

Zeer opvallend zijn twee bladen uit een schrijfschrift van de leerling Age Volkerts, die in 1780 op de Franse kostschool te Naarden vertoefde en onder het regime van de kostschoolhouder Tobias Philipson fraaie staaltjes van zijn kunnen vertoonde. Een onbekend persoon verluchtte de bladen met de geschreven teksten door randtekeningen. Heel bijzonder zijn de ingekleurde prentjes van spelende kinderen en van een boeiend winterlandschap.

De vervaardigers van de tentoonstelling hebben zich niet nauwkeurig aan het tijdperk, de Gouden Eeuw, gehouden. Gelukkig maar. Daardoor konden we in een aanpalende ruimte genieten van vitrines met leermateriaal uit de daaropvolgende eeuwen. Prachtig is het beroemde Nieuw Printenboek voor Kinderen, uitgegeven in 1798 bij H.C.A. Thieme te Zutphen.

Voor groepen worden op de zondagen 8 oktober, 22 oktober, 5 november en 19 november, telkens om 14.00 uur, voorstellingen gegeven door enige toneelspelers, die zich hebben ingeleefd in de werkelijkheid van 1683. Roelof Egberts stelt zichzelf voor en vertelt welke schoolregels er zijn en wat de kinderen kunnen leren:

Onthoudt goed:
“ ‘t Verstand geoeffend vlytelyk.
Zal worden van geleerdheyt ryk.
Maar oeffend gy het niet ter deeg
En laat het leggen luy en leeg,
Zo zal ‘t vervuylen en op ‘t lest,
Niet worden dan een zonden-nest.”

 Achtereenvolgens komen de vakken rekenen, schoonschrijven en lezen aan de beurt en er wordt waar nodig met de roede gedreigd.  

Enfin u kunt alles zelf beleven door een uitstapje naar Naarden te maken en daarbij het Comenius Museum aan te doen (zie Signalement). Wij brachten tot slot nog een bezoekje aan het Gemeente Archief en vonden enkele foto’s die een indruk geven van de Naardense schooljeugd uit het eind van de negentiende eeuw.