180204. Schoolgeschiedenis in beeld: MAIMONIDES  IN CORDOBA Bert Stilma

 Waarom gaan mensen op vakantie? Enkele jaren geleden las ik een artikel waarin een fraaie inventarisatie werd gegeven van de diverse beweegredenen waarom mensen er op uit trekken. Een aantal van die beweegredenen laat zich natuurlijk sowieso raden. Even de zinnen verzetten, de zon opzoeken, het avontuur, de andere omgeving, je vakantiegeld opmaken of tot rust en op adem komen. Er werden ook andere motieven genoemd: kennisname van een andere cultuur, het bezichtigen van kunstschatten, je verdiepen in de historie en in de gedragingen en opvattingen van de inwoners van andere landen. Een niet onaardige bijkomstigheid van het op reis gaan is dat je als Nederlander jezelf gaat afvragen waarom sommige verschijnselen bij ons nu wel op problemen stuiten en in het vakantieland niet. Ook het omgekeerde is natuurlijk mogelijk. Om me tot een voorbeeld te beperken: Op welke wijze verloopt de integratie met de multiculturele bevolkingsgroepen in het desbetreffende land? 

Michel de Montaigne

Opmerkelijk is dat Michel de Montaigne (1533-1592) burgemeester van Bordeaux en schrijver van talloze pedagogische werken in de vorm van essays, zich ook over het reizen heeft uitgelaten. Trouwens, over welk onderwerp liet Montaigne zijn licht niet schijnen? Zijn enkele jaren geleden in ons land verschenen vertaling van zijn beroemde Essays beslaat meer dan 1300 bladzijden. In tegenstelling tot de Middeleeuwen moest men de jeugd in de Renaissance leren opvoeden tot onafhankelijk en zelfstandig denkende personen; zo is de teneur van het gedachtengoed van Montaigne samen te vatten. Voor de eigen meningsvorming is niet het disputeren maar het beraadslagen belangrijk. Je verdedigt niet zozeer je eigen standpunt, maar je verdiept je eerst in het standpunt van de ander en komt zo - al beraadslagend - tot je eigen mening. Een mening die je kunt beargumenteren, maar waarvan je ook weet dat er ook andere argumenten zijn die jouw mening juist ondergraven. Om de jeugd zo te scholen moest je voorwaarden scheppen om de jonge volwassenen in spé zover te krijgen. Montaigne zag in het reizen naar het buitenland een uitstekend middel om die verheven doelstellingen te realiseren.

 Cordoba

Hieraan moest ik onwillekeurig denken toen ik vorig jaar een bezoek bracht aan Cordoba. Deze historische stad ligt in het zuiden van Spanje, om precies zijn in Andalusië en telt momenteel ruim 300.000 inwoners. Talloze vakantiegidsen prijzen deze eeuwenoude stad terecht aan. Waarom? Omdat in het historische gedeelte van deze stad met eigen ogen te zien hoe in vroeger tijden drie respectabele culturen naast elkaar hebben geleefd. De invloed van de eerste cultuur, te weten de Islam is het meest prominent aanwezig. De Mesquita, de overweldigende voormalige moskee met zijn 850 pilaren is inderdaad DE blikvanger voor elke toerist. De uiterst verfijnde decoraties en de hoefijzervormige figuraties laten een onuitwisbare indruk achter. Het interieur ademt een niet te beschrijven atmosfeer van rust, devotie, stilte en grootsheid. De invloed van de tweede cultuur: het katholieke christendom is in de voormalige moskee al even prominent zichtbaar. Binnen in de moskee werd namelijk in 1523 met de bouw van een kathedraal begonnen. Een architectonisch bewijs van de tweede cultuur in Cordoba, dat tevens aangeeft dat de verdraagzaamheid van de Middeleeuwen inmiddels was omgeslagen naar godsdienstig imperialistisch handelen van de katholieke kerk. Verlaat men deze immens grote moskee en slentert men door smalle klinkerstraatjes naar een iets hoger gedeelte van de binnenstad, dan merkt men als argeloze bezoeker dat er nog sporen van een derde cultuur bewaard zijn gebleven en wel die van het jodendom. Een voormalige synagoge is er te bezichtigen en op een rustiek pleintje zagen wij een bronzen standbeeld met de afbeelding van de Joodse filosoof, rechtsgeleerde, talmoedkenner, wijsheidsleraar en arts Maimonides. Dit bronzen beeld is afkomstig van Amadeo Ruiz Olmos. Pal achter dit standbeeld zagen wij een tegeltableau in de muur van een woning waarop de volgende zin te lezen stond:Cordoba a Maimonides n el 850 aniversario de su nacimiento 1135-1985

Ter gelegenheid van de 850ste geboortedag van de in Cordoba geboren Mozes ben Maimon, beter bekend onder zijn Griekse naam Maimonides, werd hier in 1985 zijn verjaardag gevierd.

In de periode dat Maimonides leefde (1135-1204) maakte alle drie de genoemde culturen een bloeiperiode door. Op vreedzame wijze liet men elkaar toen nog met rust. Geen wonder dat de UNESCO in 1985 een internationaal colloquium aan Maimonides heeft gewijd.

Hoe was het toch mogelijk dat de cultuurtradities van een drietal monotheïstische godsdiensten gedurende die desbetreffende periode in de Middeleeuwen naast elkaar konden bestaan? Een interessante vraag, zeker voor een organisatie als de UNESCO. Een geheel bevredigende verklaring hebben wij in onze bronnen niet kunnen vinden.

 Multicultureel

Menig schoolteam in Nederland buigt zich anno 2000 het hoofd over de vraag op welke wijze aan de multiculturele schoolpopulatie recht gedaan kan worden. Wat is onderwijskundig en opvoedkundig de juiste strategie om onjuiste denkpatronen en ongewenste gedragingen bij scholieren te voorkomen? U snapt het al: misschien brengt het gedachtengoed van Maimonides ons een stap verder. In zijn - oorspronkelijk in het Arabisch - geschreven hoofdwerk De gids der onzekeren, voert Maimonides een hartstochtelijk pleidooi voor de verstandelijke ontwikkeling van de mens. Volgens hem is onwetendheid de oorzaak van alle kwaad. Ik voeg daar vrijmoedig aan toe: omdat men dan in vooroordelen blijft steken. Verder is de mens van nature een gemeenschapswezen dat ondanks de grote individuele verschillen aangewezen is om in een groep te leven. Leer burgers van jongs af aan om in een groep samen te leven. Nog even filosoferend bij het standbeeld van Maimonides schoot mij opeens het volgende te binnen. Onderwijskundigen die een lespakket over intercultureel onderwijs moeten samenstellen zou ik willen voorstellen om naar Cordoba te gaan. Inderdaad Montaigne had gelijk. Reizen stimuleert je denken.