Periodiek van de Vereniging Vrienden van het Nationaal Onderwijsmuseum

 


 


170206.Tournon, le Chateau tussen brug en school  het eerste gymnasium van Tournon Bert Stilma

 Als men ongeveer 80 kilometer ten zuiden van Lyon de autoroute Soleil verlaat om de wijnbergen van de Tain-l'Hermitage met een bezoekje te vereren, dan bereikt men al snel het stadje Tournon. Tournon is een typisch Frans plaatsje waarvan er vele tientallen, zo niet honderden in Frankrijk te vinden zijn. Een fraaie kade met schitterend oude plataanbomen en plezierboten voor een tochtje langs de Rhône. Tegenover de kade een drukke 'route national' met talloze auto's die onafgebroken het uitzicht van de terrasjestoerist belemmeren. Vanaf het dakterras van een plaatselijk kasteel heeft men een fraai uitzicht op een tweetal bruggen die de oevers van de Rhône met elkaar verbinden. Die bruggen zijn er niet zonder slag of stoot gekomen.

 Tournon bezit behalve een kasteel en een oude uit de middeleeuwen stammende kerk ook een zestiende eeuws gymnasium, thans Lycée Gabriel Faure geheten. Dat eerste gymnasium uit de Rhônestreek (een bekende reisgids spreekt zelfs over de oudste middelbare school van Frankrijk) is op speciale manier historisch verbonden met de totstandkoming van deze bruggen.

Zoals bekend maakten in de middeleeuwen de universiteiten langzaam maar onomkeerbaar opgang. De tot op de dag van vandaag bestaande Sorbonne in Parijs is daarvan een historisch sprekend voorbeeld. De kloof tussen wetenschap en religie leidde meestal niet tot al te grote spanningen. Natuurlijk mochten de uitkomsten van beide studieobjecten niet al te veel uit de pas lopen. De overtuiging dat verhoging van het kennispotentieel van de bevolking wenselijk was, vormde een gemeenschappelijke noemer van de clerus en de academici.

De drang naar kennis was sterk gestimuleerd door de vroege opkomst van de renaissance in buurland Italië. Met de terugkeer van het Franse leger in 1494 uit Italië, nam men ook dat gedachtegoed mee waarmee men in Italië kennis had gemaakt. Met name de Franse koning François 1e, die regeerde van 1515 tot 1547, lijkt een krachtige stimulator te zijn geweest voor de verdere uitbouw en bloei van de wetenschappen. Het humanistisch gedachtegoed had in deze koning een prima pleitbezorger. Hij had daarbij niet alleen de universiteiten op het oog, maar ook de voorbereidende scholen voor die universiteiten. Zo kon het gebeuren dat in de Rhônestreek reeds in 1536 een prestigieuze school werd opgericht.

Op 25 juni 1536 was men begonnen in een in bescheiden gebouw; in 1559 was het definitieve gebouwencomplex gereed. De toestroom van de leerlingen was overweldigend: in gunstige perioden schreven er maar liefst 2000 leerlingen van heinde en ver zich in. Gedurende hun studietijd bivakkeerden zij in internaten of kregen onderdak in woningen van de plaatselijke inwoners van Tournon.

Het onderwijs in de talen stond centraal: Latijn, Grieks, maar ook het Hebreeuws stond op het programma. In 1552 verleende de paus zelfs toestemming om ook onderricht te geven in de zeven vrije kunsten.

Waarom is het uitgerekend in Tournon gelukt om een dergelijke school op te richten, die bovendien zo succesvol is gebleken? Anno 1999 blijkt dat dit fraaie gebouwencomplex nog steeds functioneert als een brede scholengemeenschap. Een antwoord op deze vraag geeft de naam die staat vermeld bij het standbeeld voor deze school staat: kardinaal François  de Tournon.

Deze uit de plaatselijke en adellijke familie afkomstige priester (1498-1562) heeft zich enorm ingezet voor de algemene ontwikkeling van de jeugd op humanistische grondslag. Een van zijn lijfspreuken was dat geen grotere armoede bestaat dan gebrek aan kennis. Deze François de Tournon werd een persoonlijk adviseur van Koning François 1e en zijn invloed zal ongetwijfeld zijn toegenomen toen hij in 1530 kardinaal werd.

Toen het stadje Tournon in de zestiende eeuw voor de keuze stond om een brug te laten aanleggen over de Rhône of een school te bouwen - vergeef ons dit neologisme – besloten de plaatselijke notabelen tot de bouw van een school! Aan deze beslissing heeft naast het renaissancistische argument van vorming door kennisvermeerdering ook nog een ander argument ten grondslag gelegen. De plotselinge verspreiding van de reformatie liet ook de Rhônestreek niet onberoerd. Hoe deze opvattingen te pareren? Het zal geen verbazing wekken dat men wat dat betreft meer zag in een school dan in een brug. In een informatiegidsje lezen we bijvoorbeeld dat het de wens van de kardinaal was dat de opgroeiende jeugd ook geïnstrueerd zou worden in het katholieke geloofsgoed. Een architectonische uitdrukking van deze opvatting over katholieke vorming kan men zien aan de hand van het naast de school gelegen kerkgebouw. In de achttiende eeuw, in 1730 om precies te zijn, hebben de Jezuïeten er voor gezorgd dat er naast het schoolgebouw een kerk/kapel gebouwd is.

Het zijn echter vooral de Oratorianen geweest die leiding hebben gegeven aan dit gymnasium. De Oratorianen vormden een in 1575 erkende congegratie van geestelijken die weliswaar niet de geloften hadden afgelegd, maar wel in een communiteit leefden. Naast hun dagelijkse gebedsoefeningen in de bidkapel (= oratorium) zetten zij zich met name in voor de opvoeding en het onderwijs van de jeugd.

In de 19e eeuw werd deze school door de staat erkend en gesubsidieerd. Vanaf 1968 heeft er een verbreding van het vakkenpakket plaatsgevonden naar de technische kant. De proviseur J.M. Blanchardon vermeldt echter nadrukkelijk in zijn 'mini-schoolgidsje' dat de literaire traditie en de oude talen een belangrijk onderdeel zijn gebleven.

Men verleent niet voor niets voorrang aan een school boven een even onmisbare brug!

 Literatuur: D. Huisman(red), Psychologie et Pédagogie, 1983 s.a. A. Saunier-Seité, Le Cardinal de Tournon, le Richelieu de François 1, Paris 1997

Zakelijke info