Periodiek van de Vereniging Vrienden van het Nationaal Onderwijsmuseum

 


 

Collectie en tentoonstellingen

150103. Tentoonstellingen in het nationaal schoolmuseum Het prentenkabinet

 De 'rasverzamelaar' Anderson, directeur van Streekmuseum Jan Anderson in Vlaardingen, heeft in de afgelopen tientallen jaren een indrukwekkende collectie kinderprenten bijeengebracht. Het Nationaal Schoolmuseum brengt dit jaar in vier tentoonstellingen een keuze uit zijn prachtige verzameling voor het voetlicht. Kinderprenten werden vroeger ook wel 'oortjesprenten' of 'centsprenten' genoemd, omdat ze slechts voor een oortje (een kwart stuiver) of een cent te koop waren. Op de prenten staan de meest uiteenlopende onderwerpen afgebeeld: bijbelse voorstellingen, zinnebeeldige voorstellingen, dieren, vreemde volkeren en stadsgezichten. Dat de kinderprenten niet alleen 'tot vermaak' dienden, maar ook 'ter lering' werden aangewend, blijkt uit de grote verscheidenheid aan ABC‑prenten.

De prenten werden vanaf de 17de eeuw in grote oplagen gedrukt en waren voor kinderen, naast een enkel schoolboek, de enige lectuur die voorhanden was. De eenvoudige houtsneden werden in de loop der tijd vele malen herdrukt en soms op eenvoudige wijze met waterverf ingekleurd. Juist door deze simpele manier van produceren en door de massale oplagen kon de prijs zo laag worden gehouden.

In de eerste tentoonstelling, die te zien is tot en met 18 mei, wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling en het gebruik van deze 'centsprenten' van de 17de tot en met de 19de eeuw. In de drie daarop volgende tentoonstellingen wordt aandacht besteed aan enkele thema's die in veel prenten voorkomen. Achtereenvolgens zijn dat aardrijkskunde en volkskunde, dieren en kinderspelen.

 

Een papieren wereldreis

"En nu willen we de geheele wereld leren kennen. Wat moeten we daartoe doen? Overal heen wandelen? Dat is te ver. Dan zouden we te moe worden. We gaan in den trein of in de boot zitten en laten ons overal heen brengen. En om het nu eens héél gemakkelijk te maken, nemen we een papieren wereld en gaan daarop reizen. Daarbij kunnen we allen bij elkaar rustig in school blijven." En terwijl er een topografische kaart of wandplaat voor de klas werd gehangen, begon een aardrijkskunde les in het begin van deze eeuw.

Het Nationaal Schoolmuseum organiseert deze zomer de tentoonstelling Een reis rond de wereld in 80 schoolplaten over aardrijkskundige schoolplaten waarmee in het begin van deze eeuw de wereld werd verkend. Deze schoolplaten waren vaak de enige kennismaking met andere werelddelen. Bij de plaat vertelde de onderwijzer een spannend en machtig verhaal waardoor het leek alsof de leerlingen werkelijk op bezoek waren in een ander land. Ieder detail werd bekeken en besproken zodat de plaat echt tot leven kwam. Het zou kunnen verklaren waarom bepaalde schoolplaten bij oud‑leerlingen voor altijd in het geheugen gegrift staan. Binnen één lesuur brachten de leerlingen een bezoek aan Oost‑Indië, Nova Zembla of aan het Amazonegebied. Terwijl gebergten beklómmen werden en oerwouden doorkruist, passeerden de leerlingen watervallen, sawa's, grotten, kanalen en gletsjers en maakten zij onderweg kennis met vreemde culturen en volken. Vanuit Nederland voerde de reis eerst Europa in. Bijvoorbeeld langs Het Rijndal bij Bingen via De Alpen naar Wenen of Een Tiroler dorp om daarna af te zakken naar Venetië

en Het Forum van Rome. Maar weldra werd de grote oversteek gemaakt naar andere werelddelen. "Hoe vroeg het ook is, het leven op straat is reeds in volle gang. De groenteman met zijn kleine kar doet reeds zijn eerste ronde en lokt de klanten met zijn zangerige geroep. Uit de huizen komen de Chiriese vrouwen aantrippelen op hun saamgeperste voetjes. In de straten en straatjes weerklinkt het geroep van andere straatventers en smelt samen met het lawaai van de veleverschillende eigenaardige gereedschappen en instrumenten, die aankondigen wie onderweg is." Even gemakkelijk werden de leerlingen meegenomen naar Egypte. "In de verte duiken de geheimzinnige driehoeken der pyramiden op. De kamelen knielen op de voorpoten en die er niet op bedacht is, vliegt over de kop van het dier in het zand. Dan bezichtigen we een graf in de rotsen. Een donkere gang voert eerst omlaag, dan een andere weer omhoog. De grafkelder is door granietblokken versperd tegen grafrovers. Een van de gidsen doet een stukje magnesium ontbranden. Een lege sarcofaag is het enige wat er staat. Bij het bestijgen van de pyramide zien we pas het geweldige van het bouwwerk. De stenen zijn ongeveer een meter hoog en daardoor is het beklimmen heel lastig. Schitterend is de rondblik vanaf de hoogte. Het Nijldal, Kaïro, onder ons de Sphinx en ver vooruit de pyramide van Kassara." De kinderen werden in een onbekende wereld meegesleept, misschien zoals kinderen van een latere generatie de reizen meebeleefden van hun stripheld Kuifje. En vol van alles wat ze onderweg hadden geleerd en meegemaakt, keerden ze weer terug in het klaslokaal.

Tentoonstelling Een reis rond de wereld in 80 schoolplaten van 5 april tot en met 7 september in het Nationaal Schoolmuseum,

Zakelijke info