Periodiek van de Vereniging Vrienden van het Nationaal Onderwijsmuseum

 


 

Collectie

40203. De conservator vertelt ...over enige buitenlandse schoolmusea

De belangstelling voorde geschiedenis van het onderwijs, of wat minder diepgravend, die voor de "school van vroeger", neemt de laatste drie jaar zeer sterk toe. Nieuwe schoolmusea worden gestichten historische musea diepen hun schoolcollecties op uit de depots en richten museumzalen in met oude leermiddelen en documenten. Er zijn nu dergelijke musea in België, Frankrijk, de Bondsrepubliek, de DDR, Oostenrijk, Zwitserland, Tsjechoslowakije, Hongarije, Bulgarije, de USSR, Polen, Denemarken, Noorwegen, Zweden, Engeland en Yougoslavië. Over Italië, Spanje en Portugal is mij niets bekend (maar zou er geen Maria Montessori museum in Italië zijn?).

Mocht u deze zomer op reis ergens een schoolmuseum of een museum met een deelcollectie bezoeken, dan houd ik mij aanbevolen voor gegevens. In samenwerking met enkele musea in de Bondsrepubliek en in Oostenrijk zijn wij namelijk bezig een Schoolmuseumgids voor Europa samen te stellen. Het probleem bij de samenstelling van een dergelijke gids is vooral het maken van een goede omschrijving, waaruit blijkt of een bezoek aan een museum voldoende interessant is om er speciaal naar toe te reizen, of dat het alleen maar de moeite waard is als men toch al in de buurt is. Zo bezocht ik in 1984 het schoolmuseum van Schwerin in de DDR. Dit zeer kleine museum, bestaande uit twee ruimten, was op zichzelf wel interessant maar als speciaal reisdoel beslist niet de moeite van de lange reis waard. Gelukkig is Schwerin echter een schitterende stad.

In dit artikel wil ik u iets vertellen over enige musea in de Bondsrepubliek en in Oostenrijk. Onze lijst van de Bondsrepubliek telt op dit moment 44 musea. Bent u dus van plan tijdens uw vacantie schoolmusea te bezoeken, belt u mij dan gerust om informatie; ik zal u dan de musea opgeven die in de buurt van uw reisroute liggen.

Dicht bij de Nederlandse grens ligt de plaats Cloppenburg; u komt er langs als u van Oldenzaal naar Bremen of Hamburg reist. In Cloppenburg vindt u een bijzonder fraai openluchtmuseum, het is kleiner dan dat te Arnhem, zodat u er geen hele dag voor nodig hebt. Een van de gebouwen is een ongelooflijk klein éénklassig schooltje: het vloeroppervlak is slechts 24,36 m2. De inrichting bestaat uit een enkele schoolbank, een houten schooltas en een imponerende lessenaar. Het kost moeite je voor te stellen dat er echt tientallen jaren in is school gehouden. Geologisch vormt de streek rond Cloppenburg een geheel met Drente en Oost Groningen. Boertange ligt in Nederland, maar het Bourtanger Moor in Duitsland! De laatste keer dat ik in Cloppenburg was, draaide men een indrukwekkende documentaire over deze verveningen. Alle verhalen die wij kennen over de erbarmelijke toestanden in Drente en de veenkolonies, verbleken bijna bij de omstandigheden in het Bourtanger Moor, een vrijwel totaal van de buitenwereld afgesloten gebied.

Iets noordelijker, bij de stad Leer, ligt het dorpje Folmhusen. Hier is een klein schoolmuseum ingericht in de oude dorpsschool. In het ene vertrek is een schoolklas ingericht, in het andere worden leermiddelen getoond en wordt de schoolgeschiedenis van de streek behandeld.

Nog noordelijker, vlakbij de stad Varel in Oost Friesland, ligt het dorpje Bohlenbergerfeld. Het schoolmuseum, dat u daar aantreft is een van de oudste "nieuwe schoolmusea". Deze wat vreemde term moet ik wel gebruiken om een onderscheid te aken tussen de schoolmusea die opgericht werden aan het einde van de vorige eeuw in de musea die in de zestiger jaren van deze eeuw ontstonden uit hernieuwde belangstelling voor de geschiedenis van het onderwijs. In een groot schoolgebouw vindt u ingerichte schoolklassen, oude leermiddelen, een grappige diashow en tijdelijke tentoonstellingen. Komt u met een groep of meldt u de komst van "Hollander" aan, dan is er ook "Kaffee mit Kuchen".

Reist u door Duitsland in zuidelijke richting, dan komt u mogelijk langs Bergisch Gladbach bij Keulen. Het Bergisches Museum fiir Bergbau, Handwerk und Gewerbe is verdeeld over een aantal gerestaureerde pandjes in het oude stadshart. Behalve een tentoonstelling over de mijnbouw is er een papiermakerij, een weverij en een fraai ingerichte schoolklas. Hier worden regelmatig lessen gegeven in oude stijl door de oprichter, een gepensioneerd schoolhoofd. Dit museumcomplex groeit nog steeds; zo zullen er nog een bakkerij, een smederij, een ververij en een pottenbakkerij bijkomen. Het Erstes Bayerisches Schutmuseum vindt u in SulzbachRosenberg ten oosten van Neurenberg. Dit is een van de grootste schoolmusea in Duitsland: In een schoolgebouw uit 1908 zijn 13 ruimten ingericht. Drie klaslokalen uit respectievelijk plm. 1875, 1920 en 1960, en verder foto's, diploma's, getuigschriften, geillustreerde schoolboeken, rekenmiddelen, schoolmeubelen, gymnastiek, schrijven, etc.etc. Een heel fraai museum.

In de stad Neurenberg werd in 1985 het Schutmuseum der Universitát Erlangen Nurnberg geopend. Dit museum is ingericht volgens de ideeën van de oprichter,Prof. Dr. Max Liedtke, hoogleraar aan de universiteit van Neurenberg. "In 8 zalen wordt het schoolwezen van deze wereld getoond van Adam Riese in de zestiende eeuw tot de aparte strohut van tegenwoordig", belooft een brochure. Ook zijn er drie schoolklassen te bewonderen. Ik heb nog niemand uit Nederland gesproken die dit museum heeft bezocht; ik houd mij aanbevolen voor uw indrukken.

Ook in het schoolmuseum te Ichenhausen, ten oosten van Ulm, is men uitgegaan van een zeer ruime invulling van het begrip school. Het concept voor dit museum, tot op dit moment het meest prestigieuze van Europa, stamt ook van Prof. Liedtke, wiens plannen echter niet geheel uitgevoerd zijn, zodat hij zich nu min of meer van dit museum distantieert. Op drie etages wordt in dit met hypermoderne middelen ingerichte museum de geschiedenis getoond vanaf de vuistbijl als begin van menselijke opvoeding. Heel simpel geformuleerd: opvoeden = leren = school.

Dit museum wordt in Duitsland in vakkringen heftig bediscussieerd. Er zijn nu duidelijk twee stromingen ontstaan. De ene richting meent: een schoolmuseum toont de geschiedenis van het schoolwezen, dit houdt ondermeer in dat een schoolmuseum zonder één of meer ingerichte klassen geen schoolmuseum is; en de andere richting stelt dat een schoolmuseum de samenhang dient te tonen tussen school en cultuur. Een schoolmuseum zonder ingerichte schoolklassen is dus heel wel denkbaar. De laatste opvatting brengt je dan wel heel ver van het onderwerp af, vind ik. Voorlopig nog geen stenen vuistbijlen of paoea strohutten in het Nationaal Schoolmuseum, tenzij ter illustratie van een schoolvak.

Tot slot twee musea in Oostenrijk.

In Michelstetten, ongeveer 40 kilometer ten noorden van Wenen, is het Niederosterreichisches Schutmuseum gevestigd. Dit museum is vrijwel geheel het werk van één man. De heer Lukschanderl, hoofd van de school in het naburige Asparn an der Zaya kreeg de beschikking over de leegstaande dorpsschool in Michelstetten en heeft daar met zeer veel liefde een heel mooi museum ingericht. Zijn klaslokaal uit 1700, geheel nieuw in een groter lokaal ingebouwd, is de mooiste reconstructie die ik ooit gezien, heb. De foto toont een klaslokaal uit de tijd van keizer Withelm I. Niet alleen wist de heer Lukschanderl een museum van de grond te krijgen, hij organiseerde bovendien het eerste internationale symposion "fur Betreuer von Schulmuseen". Deze zomer wordt het tweede symposion gehouden in Debrecen in Hongarije. Ik zal u daar mogelijk nog wel verslag van doen.

Weinlandmuseum Asparn an der Zaya N6 Schutmuseum in Michelstetten. Indien u naar Kärnten mocht gaan, dan adviseer ik u om Schloss Porcia in Spittal an der Drau te bezoeken. Het oude kasteel ligt in het hart van de stad. Behalve de min of meer gebruikelijke museumcollecties vindt u daar een schitterende verzameling smeedijzer en natuurlijk een ingerichte schoolklas (17e eeuw, een reconstructie).

Zoals ik in het begin van dit artikel al vermeldde, zijn er veel meer musea met schoolcollecties in Europa.

Als u inlichtingen wilt hebben over het land waar u naar toe gaat, belt u mij dan gerust, graag zal ik u vertellen of er op uw reisroute schoolmusea zijn. En nogmaals, voor ervaringen houd ik mij aanbevolen!

J. ter Linden

Cloppenburg Niedersáchsisches Freilichtmuseum. Joimhusen Na afspraak (kan door mij geregeld worden) Zetel Bohlenbergerfeld Nordwestdeutsches Schulmuseum
Geopend: 1 mei tot 30 september, op zon en feestdagen van 15.00
18.00 uur. (Een bezoek op een andere dag kan ik waarschijnlijk wel voor u regelen).

Bergisch Gladbach Bergisches Museum fur Bergbau, Handwerk und Gewerbe, Burggraben 9 21 Ortsteil Bensberg Openingstijden: dagelijks van 10.00 18.00 uur

 Sulzbach Rosenberg Erstes Bayerisches Schutmuseum, Schlossbergweg 10a openingstijden: mado: 9.0016.00 uur, ndag 10.00 12.00, 14.00 16.00 uur.

Neurenberg Schutmuseum der Universität Erlangen Nurnberg, Paniersplatz 37 Openingstijden: di vr: 9.00 13.00 uur, za en zo: 10.00 13.00 uur.

 Ichenhausen Bayerisches Schutmuseum Ichenhausen, Unteres Schloss, Schlossplatz 3. Openingstijden: di  zo:10.0017.OOuur

Michelstetten Niederósterreichisches Schulmuseum,
Geopend 1 april
31 oktober, zaterdag 13.00 17.00 uur, zon en feestdagen 10.00 17.00 uur. (Als u zich buiten deze tijden aanmeldt, laat men u er zeker in.)

Villach an der Drau Schloss Porcia, Edlingerstrasse 13.

Zakelijke info