Collectie

30202. De conservator vertelt: eenmaal, andermaal...  aanwinsten in 1984 door J. ter Linden

 Het is vrijwel onbegonnen werk om een volledige opsomming te geven van alle aanwinsten waarmee tiet museum in 1984 is verrijkt. De oogst was geweldig.  Met grote regelmaat ontvingen wij van particulieren schoolboeken, getuigschriften, foto's en kleine voorwerpen als pennen, inktpotjes, griffeldozen e.d. Over de soort schenkingen die wij ontvingen van scholen, berichtte ik u al eerder (zie "De School Anno", maart 1984).

Wat 1984 voor ons onvergetelijk maakt, zijn enkele grote veilingen die in de zomer en herfst zijn gehouden.  De belangrijkste veiling was bij Sotheby Mak van Waay. Verdeeld over drie dagen en over twee plaatsen, Londen en Amsterdam, werd daar de beroemde collectie Van Veen van de hand gedaan. Mr. C.F. van Veen, die in 1982 op zeventigjarige leeftijd overleed, was een verzamelaar van kinderboeken, -prenten en -spelen. Hij was de grootste verzamelaar die Nederland ooit heeft gekend op dat gebied. Zijn collectie was werkelijk gigantisch. Het was daarom een geweldige teleurstelling, toen uit zijn testament bleek, dat de gehele verzameling geveild diende te worden. Dat betekende immers, dat zij weer verdeeld zou worden over een aantal verzamelingen, mogelijk verspreid over de hele wereld. Aangezien er sprake was van een testament, leek de kans om de complete verzameling voor ons land te behouden niet groot. Een aantal grote instellingen heeft gezamenlijk nog een poging ondernomen, maar de erven waren niet bereid om af te wijken van de wil van de erflater.

De eerste aflevering, de veiling van hoofdzakelijk buitenlands en met name Engels materiaal, speelde zich af in Londen; de tweede en derde ontrolden zich in Amsterdam. Het is gebruikelijk dat er gedurende de zogenaamde 'kijkdagen' gelegenheid bestaat om aan de hand van de veilingscatalogus de voorwerpen, boeken of wat liet ook zij, in alle rust te bekijken. Ik heb de kijkdagen dit keer als rampzalig ervaren: van alle boeken en prenten uit deze collectie zou je kunnen zeggen dat ze in het schoolmuseum thuishoren.  Tegelijk was het mij ook glashelder dat de middelen om iets aan te schaffen zeer beperkt waren. En wat kies je dan? Ik ben er zeker van dat een aantal collega's eveneens rondliep met wanhoopsgevoelens tijdens deze kijkdagen ... Na afloop van de twee Amsterdamse veilingen kunnen we constateren, dat een behoorlijk aantal van de belangrijkste zaken toch in ons land is gebleven. Daar is soms hard voor gevochten en er moesten soms ook zeer hoge prijzen worden betaald.  Maar kennelijk had een aantal instellingen de beschikking over extra budgetten. Hoe scherp op de snede er werd geboden, illustreert wel de conservator die, terzijde gestaan door een medewerker met rekenmachine, ter plekke de veilingkosten berekende en zo razendsnel kon meedelen 'hoeveel geld ze nog hadden'.

Het schoolmuseum is na deze veiling verrijkt met een aantal centsprenten en geschenksprenten, verschillende ABC's en een portefeuille, die als volgt stond omschreven: 'Various Subjects: eleven lithographed sheets from a series by H.I. Backer of Dordrecht, each with a number of fine illustrations; nine large sheets from an anonymous series, each with various illustrations in four panels; a series of 32 panels from the same series, separated and mounted on card; and 26 other lithographed picture sheets'. Misschien is u een licht opgegaan bij het lezen van deze omschrijving. De 'anonymous series' is de methode Brugsma (zie De School Anno, april 1983). Mijn veronderstelling dat de platen gedrukt zouden zijn op vellen van vier is hiermee bevestigd. Enkele van de negen vellen zijn gelijk aan de platen die wij al in ons bezit hadden, enkele zijn duidelijk van dezelfde druk, maar - en nu komt het - er zijn vellen met afbeeldingen van een afwijkende druk.  We hebben nu dus te maken met twee bekende drukken plus een geheel onbekende en ... nog steeds geen handleiding. Voor de onderzoeker wordt het allemaal steeds ingewikkelder, maar we houden u op de hoogte.  Met de platen van Brugsma was de rijkdom van de aankoop nog niet op. Onder de '26 other lithographed picture sheets' zijn enkele platen die beslist bij een of andere methode behoren, al weet ik niet welke. Maar daar komen we uiteindelijk wel achter. In Amsterdam bezocht ik later nog een andere veiling.Van Gendt Book Auctions veilde daar boeken, manuscripten en prenten.  He t voorwerp dat u hier ziet afgebeeld, heb ik op deze veiling bemachtigd. Het is een Hornbook of ABC plankje, een uiterst zeldzaam voorwerp. Het is dan ook bijzonder dat het museum dit heel mooie exemplaar kan tentoonstellen. Een Hornbook is een plankje waarop een blaadje met het ABC is bevestigd; om het papier te beschermen, werd het afgedekt met een dun plakje hoorn. Het geheel werd met een koordje aan riem of ceintuur gedragen. Over deze buitengewoon interessante en nu zo zeldzaam geworden Hornbooks hoop ik u in de toekomst uitgebreid te vertellen.

Het veilingjaar 1984 werd op 4 december beëindigd op een speelgoed veiling bij Veilinghuis De Zon, alweer in Amsterdam. Daar werd een klassikaal letterbord behorende bij de methode Becker verworven. Helaas is het bord niet compleet. Door het verwerven van dit letterbord, kunnen we nu de klassikale vormen van de methodes Hoogeveen, Beeker en Coolenbrander tonen - de drie belangrijke leesmethodes uit het begin van deze eeuw. Dat we verder zoeken naar een compleet Becker's bord is duidelijk. Wie van u weet waar er een is, wie van u kan ons er aan helpen?

J. ter Linden