Collectie

20102. De conservator vertelt en vraagt: Strooptocht – Slooptocht door J. ter Linden

 Op de vraag hoe museummensen er uit zien, zult u waarschijnlijk niet denken aan iemand die totaal vervuild is en onder stof en gruis zit. En toch zien we er zo nogal eens uit als we weer op "slooptocht" zijn geweest. Zo nu en dan komt het namelijk voor dat ons niet schoolplaten, boeken of dergelijke kleine voorwerpen worden aangeboden, maar grote objecten als platenkasten, schoolmeubilair of schoolborden.  at betekent dat we met een bestelwagen, inpakmateriaal als dozen, speciaal plastic, touw en dekens, plus een uitgebreide gereedschapskist, het land in trekken.  ver twee van deze trips wil ik u iets vertellen.

In het voorjaar van 1983 hoorde ik van de heer W. Engbers, schoolhoofd te Neede (en inmiddels lid van deze vereniging) dat hij een nieuw schoolgebouw kreeg en dat er in het oude gebouw nog een oud schoolbord was en enige andere zaken die ons mogelijk zouden interesseren. Nu is Neede niet direct naast de deur en dus probeerden we een aantal afspraken te combineren. Gedurende de laatste weken van juni groeide zo een reisplan waarin alle afspraken in twee dagen waren opgenomen.

De grootste vrachtwagen die nog met een normaal rijbewijs mocht worden bestuurd werd gehuurd en zo arriveerden wij op een dag in juli, het was geloof ik de warmste dag van het jaar, bij de Spilbroekschool te Neede. Het schoolgebouw, stammend uit 1844, lag omgeven door een grote speelplaats te blakeren in de zon. In de school stond inderdaad in een der lokalen nog een schoolbord uit het einde van de vorige eeuw, gespaard gebleven omdat dit lokaal gebruikt was voor handenarbeid.  Dergelijke schoolborden, bestaande uit een midden gedeelte met op en neer verschuifbaar schoolbord in houten lijsten en twee vleugel-borden die verstelbaar zijn langs stalen buizen, zijn zeer zeldzaam geworden omdat vrijwel alle schoolborden zijn vervangen in de loop der jaren door moderne exemplaren van een ander materiaal dan lei of hout.

We waren voorbereid op zwaar sloopwerk, moeren en schroeven zitten na 90 jaar meestal totaal vast en de bouten moeten dan letterlijk worden uitgehakt. Wonder boven wonder bleek dat hier echter niet het geval en was het karwei, toen we begrepen hoe de constructie in elkaar zat, in betrekkelijk korte tijd geklaard. Met veel passen en meten kregen we de onderdelen in onze vrachtwagen. Wij proberen namelijk altijd de stukken zo groot mogelijk te houden omdat de objecten daar minder van lijden en het resultaat na opbouw fraaier is. De vrachtwagen, die de hele tijd in de brandende zon gestaan had, was inmiddels zo heet geworden dat we onze benen bij het inladen van de onderdelen aan de achterbumper brandden; hoe de temperatuur in de laadruimte was laat zich raden. Ons bezoek aan Neede leverde ook nog een aantal zeer oude schoolplaten op; een platenkast was helaas door de houtworm te sterk aangetast.

Dat het voor een buitenstaander vaak moeilijk is te beoordelen wat voor ons museum interessant is, illustreert het volgende verhaal. Via via hoorden we dat een middelbare school in Den Haag gesloten zou worden. Zo gauw we dergelijke informatie krijgen, nemen we contact met de school op om te horen of er nog oud  materiaal is en zo ja, of wij dat kunnen krijgen. In dit geval werd mij door de rector verteld dat er geen interessant materiaal meer over was. Toch vroeg ik of ik mocht komen kijken. De volgende dag reden wij om 9 uur 's morgens het terrein van de school op in de reeds eerder genoemde vrachtauto, door ons inmiddels de "Nationaal Schoolmuseum Expres" gedoopt.

Die middag reden wij om 16 uur weg in een tot de nok toe gevulde vrachtauto, een lichtelijk verbijsterde rector en amanuensis achterlatend.

Wat hadden we nu allemaal meegenomen? Om te beginnen, voor de hand liggende bordjes als: "Geen uitgang voor leerlingen", "docentenkamer", de oude gevelplaten die aan het begin van de eeuw de gevel hadden gesierd en in een donker rommelhol werden teruggevonden, een ingemetselde herdenkingsplaquette, ingemetselde ophangbeugels voor wandkaarten, aanwijsstokken, hulpattributen voor natuurkunde en scheikunde, twee kasten met glazen deuren, schoolbanken, enkele oude losse schoolborden (onbegrijpelijk op een nauwelijks bereikbare vliering ooit weggezet) en tenslotte een aantal onderdelen van een kast, die we in eerste instantie niet herkend hadden als een schoolmeubel vanwege het zeer fraaie mahonie-gefineerde front, maar die bij nadere inspectie van één onderdeel een aardrijkskunde kast bleek te zijn met een in de kap ingebouwd projectie scherm. Na een uur zagen we er uit als kolen- en gipssjouwers, na een dag totaal ontoonbaar.

Het was fantastisch om te merken hoe enthousiast de amanuensis werd toen hij merkte dat we allerlei zaken meenamen die hem aan het hart gingen en waarvan hij het ook zonde vond dat ze in de stortbak terecht zouden komen.

Als een terzijde wil ik hier graag opmerken dat bij het sluiten van scholen wel eens meer aandacht besteed zou mogen worden aan concierges en amanuenses. Zij hebben jarenlang voor een school gezorgd, maken de afbouw van het onderwijs mee, blijven na de ontruiming van nog bruikbaar materiaal voor andere scholen in het verlaten gebouw over en moeten dan nog vaak meemaken hoe de rest letterlijk wordt weggegooid. De rol die wij in dergelijke situaties spelen is dan juist niet die van aasgieren die de laatste restjes komen wegslepen, maar die van redders, die nog een beetje gevoel voor de zaak hebben; het is iedere keer weer een heel merkwaardige gewaarwording.

Hoewel er in het hele land regelmatig scholen sluiten, horen wij daarvan slechts zelden, en als we het horen is er vaak het probleem van de afstand. Het is nu eenmaal niet mogelijk om van Zoetermeer even naar een school in Dokkum te gaan kijken. Daarom zou ik u, de vrienden van ons museum, u allemaal, willen benoemen tot "Museumwacht".

Let op of er in uw plaats scholen gaan sluiten, neem contact op met de school en ga kijken; is het interessant, dan is een telefoontje naar het museum voldoende om de "Nationaal Schoolmuseum Expres" uit te laten rukken. Waar moet u naar uitkijken: Behalve naar zaken die voor de hand liggen als leermiddelen, schoolboekjes e.d. zijn voor ons belangrijk: oude schoolborden, meubilair, verlichting (!) kleine zaken als kleerhaken, bordjes met allerlei tekst, de schoolbel, foto's, maar ook administratie oude rekeningen kunnen zeer belangrijk zijn voor wat betreft de gebruikte leermiddelen. We rekenen op u!

 J. ter Linden