230207d. Boekbesprekingen

Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker (2005), Het voorouder gevoel. De vaderlandse geschiedenis. Met schoolplaten van J.H. Isings, Amsterdam: Contact, 272 blz., 35 euro. ISBN 90 254 2751 0.

De drie `Blokkers' presenteren hier een boek waarin ze aan de hand van oude schoolplaten de vaderlandse geschiedenis beschrijven. Zij hebben zich laten leiden door de 43 aquarellen die J.H. Isings op verzoek van de firma Wolters te Groningen tussen 1911 en 1948 vervaardigde. Deze schilderijen werden voorzien van haken, waardoor ze voor de klas konden worden opgehangen om als klassikaal illustratiemateriaal de vertellende onderwijzer van dienst te zijn. In de loop der jaren verkregen deze schoolplaten een nostalgische waas en werden ze niet meer didactisch gebruikt.

De auteurs treden in de rol van leerkracht op. Eigenlijk vervaardigden ze – en dit is niet denigrerend bedoeld – een praatje bij elk plaatje. Er bleef nog een probleem op te lossen. Isings had weinig affiniteit met de nieuwste geschiedenis. Hij leverde slechts enkele beelden uit de negentiende en twintigste eeuw. De Blokkers besloten enkele hoofdstukken te wijden aan die jaren, zonder hulp van de illustrator. Zo ontstonden beschrijvingen van de Belgische opstand, de Aprilbeweging, over Samuel Sarphati, de leerplichtwet en Troelstra. De teksten over de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw zijn vooral eigen ervaringen en interpretaties vanuit hun eigen persoonlijke geschiedenis. Zou een hedendaagse schoolboekenuitgeverij niet weer eens een opdracht voor het in beeld brengen van deze onderwerpen kunnen verstrekken?

Ik wil hier niet treden in de vraag of de keuze van de Blokkers de juiste was, en of hiermee de belangrijkste onderwerpen uit onze geschiedenis compleet zijn vastgesteld. Zo werd een hoofdstuk gewijd aan Multatuli en ons koloniaal verleden klaarblijkelijk niet belangrijk genoeg gevonden. Hun suggesties geven in ieder geval wel voldoende houvast voor een totaal overzicht van wat onze voorouders zoal beleefd en ervaren hebben. Bij hun interpretatie van de tijdvakken zijn echter vraagtekens te zetten. De auteurs maken niet alleen gebruik van de primaire bronnen en van de modernste geschiedwerken, maar ook van beroemde verhalen uit het verleden. Motley, Bakhuizen van den Brink en natuurlijk Fruin worden geciteerd en zo ontstaat een beeld van fictie en werkelijkheid zoals de historie van de geschiedschrijving altijd wel zal blijven opleveren. Het gebruik van de platen van Isings versterken dit hybridische beeld: Men gaat uit van de huidige stand van zaken, maar gebruikt daarbij prenten die een duidelijk romantisch en nationalistisch karakter vertonen. Veel vlaggen, oorlogstuig, en machtsvertoon. Geen beelden van de slachtoffers van al dat geronk en gepronk, behalve in Isings laatste plaat: Naar het concentratiekamp, januari 1945 (zie pag. 44). De gewone man komt gelukkig wel aan zijn trekken in de afbeeldingen van De Middeleeuwse stad (op de voorpagina), De Dam in 1665 en Een buitenplaats aan de Vecht in 1740. Daar wordt het dagelijks leven betrapt.

Dit alles sluit niet uit dat de schrijver+ in staat bleken op te treden als leraren van kaliber. Hun woordenschat is groot genoeg om cliché's te vermijden en de hoofdstukken zijn kort genoeg om de aandacht ten volle vast te houden. Al met al: ik kreeg hiermee een prachtboek in handen, schitterend vormgegeven en uiterst nuttig voor elke geschiedenisleraar van basis- tot en met voorgezet onderwijs. Hang toch maar weer eens een plaat voor de klas en vertel aan de hand van Het Vooroudergevoel en de leerlingen zullen weer met rode oortjes luisteren en kijken....net als vroeger. 

Frits Huiskamp