220309. Boekbespreking. R. van Ditzhuyzen (2003), Kroontjespen, catechismus &mondige ouders. Portret van de Haagsche (Sint) Paschalisschool, Den Haag. Akribeia Uitgevers 160 blz.  

De Paschalisschool is een voorbeeld van een katholieke zusterschool, die echter niet alleen aan meisjes, maar ook jongens lager onderwijs verschafte. De school opende in 1930 haar deuren in de toen nieuwe Haagse wijk Benoordenhout. Ze kreeg een onderkomen in een gebouw dat tevens onderdak bood aan een openbare lagere school. De Paschalisschool vormde een deel van het kerkelijk opbouwwerk van de pater van de in 1921 ingewijde Fransciscaner Paschaliskerk in die wijk. Het gebouw was in 1923 neergezet als dependance voor een uit zijn jasje gegroeid gymnasium. Het gemeentebestuur had een vooruitziende blik door als dependance een gebouw neer te zetten dat in de toekomst onderdak kon bieden aan twee lagere scholen. Voor dat doel was de school gebouwd in een u-vorm. Elke vleugel had een eigen ingang aan verschillende straten. De pater schakelde de Zusters van de Fransciscanessen van Heythuysen in voor de bevrouwing van de school. De school was echter te klein om een aparte jongens en meisjesafdeling in te stellen, alhoewel het aantal aangemelde leerlingen in 1923 (83) boven verwachting groot was. Maar ook toen het leerlingenaantal groeide bleef de school gemengd. Uiteindelijk is de school, die uiteindelijk een oecumenische school is geworden, in 2003 gesloten en een brand verwoestte alles wat er overbleef. In die tussenliggende periode is er veel gebeurd.

Voor de reconstructie van die geschiedenis heeft de auteur vele oudleerlingen geïnterviewd. De katholieke nestgeur is daarin voelbaar. De band met de parochie is duidelijk aanwezig: gezamenlijk bezoek van missen en het samen ter biecht gaan. De catechismus als een belangrijk deel van het onderwijs krijgt aandacht evenals de sfeer op school. Zo vertelt iemand van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. De school lag namelijk tegenover een lanceerplaats van V 1 en V2 bommenwerpers op Londen. Leerlingen kregen de opdracht tijdens het afschieten te bidden: `Heilige Jozef, geeft dat de v-1 en v-2, mogen storten in de zee'. Ook kon de schrijfster gebruik maken van de kroniek die de zusters bijhielden van hun onderwijs. Daardoor is het boek een levendig geheel geworden met tal van uitspraken en herinneringen van oudleerlingen, onderwijzeressen, onderwijzers (vanaf 1945), ouders en schoolbestuurders. Daarin blijft de auteur echter niet steken. Zij plaatst de school in een breder sociaal en historisch kader. De wijk (van gegoeden) bepaalde bijvoorbeeld de schoolpopulatie, betrokkenheid van ouders, concurrentiepositie en schoolresultaten. De verzuiling

voor 1950 en de ontzuiling na 1960, hadden invloed op het karakter en het bestuur van de school. De oorlog en de wederopbouw daarna vereiste een andere schoolstructuur, waarin zich bovendien ouders aankondigden als meedenkers. Onderwijswetgeving in combinatie met ontzuiling dwong de school tot samenwerking met andere scholen en schoolbesturen. Daardoor is het boek een prachtige weergave van een stukje katholieke onderwijsgeschiedenis die niet blijft steken in anekdotes of een relaas over brede kerkelijke en maatschappelijke ontwikkelingen; de auteur heeft een mooi evenwicht gevonden tussen beide uitersten. Het boek is goed gedocumenteerd en voorzien van vele illustraties.

 Het zesde gebod

Bij ons bezoek aan het Schulmuseum, Werkstatt fur Schulgeschichte in Leipzig, werden mijn vrouw en ik hartelijk ontvangen en rondgeleid door Frau Karin Liersch. Zij voerde ons o.a. langs deze spotprent, die het stampen van onbegrijpelijke bijbelteksten in een meisjesklas belachelijk maakt. Ik moest terugdenken aan de catechismusles in de vijftiger jaren. "Gij zult geen onkruisheid doen." Zo klonk het zesde gebod heel overtuigd bij meisjes (en jongetjes). Dat zat erin geheid en krijg het er dan maar eens uit. Sommigen gingen nog verder: "Gij zult geen onkruisheid begeren, die uw naaste toebehoort." Deze samentrekking van het negende en tiende gebod is een vondst. Maar wie dat opdreunde kreeg natuurlijk geen 10.
"Wie lautet das sechste Gebot?" - "Du solist nicht erbrechen." 'Falsch! `Du sollst nicht ehebrechen' heiBt es. Pfui, du verworfenes Geschópf, was soll einmal aus dir werden, wenn du dir dieses Gebot schon als kleines Kind nicht merken kannst!" Simplissimus, 1903/04

 220305. Signalement

Nelleke Manneke (2003), Ongehoord spraakmakend. Honderdvijftigjaar onderwijs en zorg voor auditief beperkten in Rotterdam en omgeving, Rotterdam. ISBN 907663-13-6, 24,95 euro.

Ruud Poortier (2004), Nagelaten sporen. Geschiedenis van honderd jaar protestants-christelijk onderwijs in Rijswijk. Deze uitgave (144 pagina’s) is verkrijgbaar bij boekhandel Paagman te Rijswijk en kost € 17,95.

C. van Dijk (red.) (2003), Boddaert 100 jaar. Ontwikkeling in de dagbehandeling van schoolgaande jeugd, Amsterdam: SWP. ISBN 90-6665509-7

Tentooonstelling Bonifatius 754-2004 Dokkum in het museum 'Het admiraliteitshuis', Diepswal 27 te Dokkum. Bonifatius was een Engelse missionaris, die in 754 bij Dokkum door de Friezen is vermoord. Aan zijn betekenis voor het onderwijs wordt ook enige aandacht besteed. De tentoonstelling is in juni 2004 geopend en loopt nog tot eind december. Openingstijden di-za 14-17 uur. Website: www.museumdokkum.nl. Tel: 0519 293134

 Het Noordhollands Rijksarchief organiseert op 30 oktober een onderwijsdag. Het programma duurt van 10-15 uur en is rijk gevarieerd. Allereerst zijn er lezingen van Saskia Grootenhuis (Middelbaar onderwijs van Thorbecke tot Cals, 1863-1963), Peter Paul de Baar De veelzijdige Theo Thijssen: onderwijzer, politicus en romanschrijver) en Sjoerd Karsten (onderwijs vroeger en nu, voor arm en rijk). Daarnaast zijn er rondleidingen door het archief en is er een tentoonstelling van oude klassenfoto's. Er is zelfs iemand aanwezig waar u de datum kan laten vaststellen van oude portretfoto's. Bovendien zijn er kramen van historische verenigingen. Deze dag wordt ook de digitale tentoonstelling van onderwijsarchieven geopend. Dit alles vindt plaats in het rijksarchief in Haarlem, Kleine Houtweg 18. Dit onderkomen is als gebouw ook interessant. Het is het oude doopsgezinde weeshuis van Haarlem, waar de regentenkamers in oude stijl worden teruggebracht en ook te bezichtigen zijn. Zie voor meer info de website www.noordhollandsarchief.org.

Leentje leerde Lotje lopen, langs de lange lindelaan. 150 jaar jeugdboeken uit Den Haag. De tentoonstelling is van 18 september t/m 11 oktober 2004 te bezichtigen: maandag van 12.00-21.00 uur; dinsdag t/m vrijdag 10.00-21.00 uur; zaterdag 11.0017.00; zondag 12.00-17.00 uur. De toegang is gratis. Locatie: centrale hal van de Openbare Bibliotheek, Spui 68, Den Haag.