220110. Boekbesprekingen

 Carl Doeke Eisma (2003), Meester Ligthart "Wim, Zus, Jet" en al die andere kinderen - Den Haag: Uitgeverij "De Nieuwe Haagsche", . Geillustreerd. 157 blz. ISBN 90-7703220-7.

Dit is een boek om vrolijk van te worden, geschreven door een gedreven onderwijsman met een missie: de herinnering aan Jan Ligthart en diens werk levend te houden. De heer Eisma heeft zijn arbeidzaam leven doorgebracht binnen het Haagse onderwijs, voornamelijk als directeur van een school voor langdurig zieke kinderen. Hij weet dus waarover hij schrijft. Als pedagoog voelt hij haarfijn waarin het moderne onderwijs volgens hem tekortschiet en hoe de opvoedingsidealen van Ligthart daarmee verschillen. In de huidige tijd wordt de schoolse opvoeding vrijwel gelijkgesteld aan scholing, "verstand en kennis worden verheerlijkt". De hoogleraar dr. J.F.W. Kok leidt het boek in en stelt dat het "sociale, het inleven in anderen ...dat in het gevoelsleven wortelt, verschrompelt" en dat "de harmonische mens in wie een evenwicht bestaat tussen verstand, gevoel en lichamelijkheid, dreigt in materialisme te verdwijnen". Ligtharts opvoedingsdenkbeelden badden dit bijna renaissancistische ideaal, deze balans, nu juist als doel.

De auteur wil Ligthart als het ware betrappen op diens handelen binnen zijn dagelijks leven en gebruikt daarvoor brieven, foto's, ansichtkaarten, tekeningen, handschriften, kortom alles wat rechtstreeks in handen van zijn onderwerp kan zijn geweest. Op deze manier is een boek ontstaan dat uitmunt door levendigheid, versterkt door een grote aandacht voor lay-out. Een mooie letter, glanzend papier en fraaie afdrukken in zwartwit en kleur zorgen voor werkelijk leesplezier. Op deze wijze biedt het werk een fijne aanvulling op Barbara C. de Jong's proefschrift: Jan Ligthart 1859 -1916. Alleen de titels van de hoofdstukken al geven een duidelijk beeld van Eisma's opvatting dat een mens voor een groot deel gevormd wordt door de sociaal - culturele sfeer, waarin hij opgroeit: Een knulletje uit de Jordaan, De Schilderswijk rond 1885, De school bij het Oranjeplein en Meester in de Schilderswijk.

Een ware vondst is een ingevoegd katern in de vorm van een schoolschrift met ingeplakte foto's uit het bezit van Jaap Borgman, een achterkleinzoon. Het boek wordt besloten met een nuttige lijst van geraadpleegde boeken en met de vermelding van Ligtharts voornaamste publicaties. Vanzelfsprekend komt het tijdschrift School en leven aan de orde, evenals het ontstaan van de methode Het volle leven en de ontwikkeling van het eerste leesplankje van Hoogeveen. Ook zijn medeauteurschap van De wereld in blijft niet onbesproken. Het blijkt dat het leeuwenaandeel van deze methode aan Scheepstra toeviel.

Hoogst belangwekkend zijn de citaten uit de acht met de hand geschreven delen van Onder één dak, een intern tijdschrift dat gevuld werd met stukjes die de leerkrachten van de school aan de Tullinghstraat schreven. Deze deeltjes zijn in het bezit van de Haagse schoolbegeleidingsdienst, uitgezonderd het achtste dat Eisma opspoorde bij een erfgenaam van één der leerkrachten.

Ons eigen Nationaal Onderwijsmuseum leverde de sprekende bandomslag . Interessant zijn de opmerkingen die geciteerd worden op pagina 127, waarin Ligthart het idee om een museum voor het onderwijs te laten ontstaan enthousiast onderschrijft, een Museon avant la lettre.

Om met een cliché te eindigen: Dit boek mag in geen boekenkast van onze abonnees ontbreken. En die abonnees zijn van harte welkom op de jaarvergadering, waar Carl Eisma komt vertellen over - wie anders – Jan Ligthart! Zie ook de website www. janligthartgenootschap.nl.

Frits Huiskamp