190110. Boekbespreking . Kinderen op hun mooist. Het kinderportret in de Neder1anden 1500-1700 (2000). Gent/ Amsterdam: Ludion, ISBN 90-67588-12-0,-320 blz., f. 59,-­

Deze catalogus van de tentoonstel­ling van kinderportretten, die in de laatste maanden van 2000 in het Frans Halsmuseum was te bewonde­ren en 21 januari 2001 in Antwerpen te bewonderen is (zie signalement), bevat paginagrote afbeeldingen in kleur van alle portretten die in de ten­toonstelling zijn opgenomen. Elk portret is voorzien van een uitgebrei­de beschrijving. Opmerkelijk is dat kinderen doorgaans van top tot teen werden afgebeeld. Daarnaast bevat dit boek een aantal inleidende hoofd­stukken. Het eerste hoofdstuk behan­delt de techniek van schilderen: wat maakt dat een kind, ook echt als kin overkomt en niet als een klein uitge­vallen volwassene? De stand en de grootte van de ogen en de bouw van het gezicht zijn daarvoor belangrijke middelen geweest. Saskia Kuus be­steedt aandacht aan de kinderkleding, waaronder ook het inbakeren van he­le jonge kinderen en de valhoed of valhelm voor kinderen die hun eerste wankele schreden zetten. Daarin wordt uiteengezet dat jongens en meisjes tot circa zeven jaar hetzelfde gingen gekleed; ze droegen beiden rokken, waardoor ten onrechte in het verleden bij interpretatie van portret­ten jongens voor meisjes werden aan­gezien. Het hoofdstuk over kinderspeelgoed is onontbeerlijk in het ge­heel van dit boek. Immers het speel­goed, waarmee kinderen werden af­gebeeld geeft niet alleen aan dat men dat toen belangrijke attributen vond voor kinderen, maar ook wilde men daarmee aangeven wat het geslacht was van het afgebeelde kind. Zo had­den jongens bijvoorbeeld een kolf­stok in de hand of een zweep en meisjes een pop. Tevens gaf het speelgoed vaak de leeftijd van het kind aan. Jonge kinderen werden vaak met een rammelaar geportret­teerd.

De bijdrage van Jeroen Dekker, Leendert Groenendijk en Johan Verberckmoes handelt over het onder­wijs in de zestiende en zeventiende euw. Zoals men het klaarblijkelijk belangrijk ging vinden kinderen op portretten vast te leggen, zo vond men ook onderwijs van belang. Zij wijzen daarbij onder andere op de in­vloed van reformatie, contra­reformatie en humanisme aan de ene kant en de opkomst van het handels­kapitalisme aan de andere kant. Daar­door ontstond een wijd vertakt stelsel van meest kleine scholen, zodat er voor de meeste kinderen een school op loopafstand aanwezig was. Voor kinderen uit de gegoede stand werd het voortgezet onderwijs verder uit­gebouwd. Het onderwijs aan jonge kinderen was vooral godsdienston­derwijs en moraal. Daarvoor was *liter wel noodzakelijk dat kinderen leerden lezen en schrijven. Ook wer­den de eerste beginselen van de re­kenkunst aangeleerd. Die toenemen­de aandacht voor onderwijs kwam ook tot uitdrukking in de schoolboek­jes die op de markt werden gebracht. Bekend uit die tijd zijn de verschil­lende uitgaven van de catechismus, een behandeling van de geloofsleer in vraag- en antwoordvorm. Zo hebben kerkhervormers als Maarten Luther, Johannes Calvijn en Philippus Me­lanchton een catechismus op de markt gebracht evenals de Jezuïet Pe­trus Canisius met vaak een speciale vereenvoudigde uitgave voor kinde­ren. Van de onderwijzer werd ver­wacht dat hij de kinderen de inhoud ervan uit het hoofd liet leren. Ook de hanenboeken hebben hun oorsprong in deze tijd.

 Dit rijk geïllustreerde boek met een groot formaat (A4) met een mooie bladspiegel en hoge kwaliteit papier is echt een mooi bezit. Door het grote formaat, zijn ook de kinderportretten fors aan de maat. De prijs van dit boek is dan ook beslist laag te noe­men en is mogelijk gemaakt door sponsoring van verschillende grote bedrijven. Naast de Nederlandse uit­gave is er ook een Engelse uitgave op de markt gebracht.

Marjoke Rietveld- van Wingerden