Periodiek van de Vereniging Vrienden van het Nationaal Onderwijsmuseum

 


 

1002 . Boekbespreking

 L.F. Groenendijk en J.C. Sturm, Comenius in Nederland. Reacties op een grote Tsjechische pedagoog en hervormer (17e‑20e eeuw). Kampen (Kok) 1992. ISBN 90 242 6693 9, 96 pp.

Het vierhonderdste geboortejaar van Comenius is aanleiding geweest voor verschillende colloquia en congressen, alsmede voor een reeks publikaties waaronder deze interessante studie over de receptie van Comenius in Nederland. Tot op heden was daar uitsluitend onderzoek naar gedaan door W. Rood in zijn uit 1970 daterend proefschrift Comenius and the Low Countries dat zich tot de 17e eeuw beperkte. Groenendijk en Sturm behandelen dit onderwerp in twee delen. Het eerste behandelt de 17e eeuw. Dat laat zien dat Comenius destijds in Nederland weliswaar als geestverwant werd gewaardeerd, maar toch niet geheel en al onomstreden was. Comenius moest behoedzaam te werk gaan om te voorkomen dat hij door theologische scherpslijpers in diskrediet zou worden gebracht. Zijn opvoedkundige werken vonden hier destijds ook geen groot onthaal. Van de populaire Orbis pictus verscheen bijvoorbeeld maar één Nederlandstalige versie. Toch heeft Comenius, zo ontdekten de auteurs, een inspirerende rol vervuld m.n. voor vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Zij immers streefden met hun ideaal van "nauwkeurige vroomheid" naar een reformatie van het gezinsleven. Inspiratiebron waren daarbij niet alleen Engelse puriteinse geschriften, maar ook door Comenius geschreven of bewerkte verhalen over de religieuze gezinscultuur van de Boheemse broederschap.

Het tweede deel behandelt de waardering voor Comenius in de volgende eeuwen. In de 'verlichte' 18e eeuw stond Comenius buiten bepaalde piëtistische kringen internationaal en ook in Neder land niet in hoog aanzien. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw vond een grote opleving van de belangstelling voor Comenius als volksopvoeder plaats. Zijn ideaal om allen alles te onderwijzen volgens een universele didactische methode werd door de pioniers van het volksonderwijs zeer gewaardeerd. Maar in deze tijd werd wel een eenzijdig beeld van Comenius geschapen. Dat zou vooral met de ontdekking van zijn hoofdwerk, de Consultatio Catholica, vanaf de jaren '30 van deze eeuw worden gecorrigeerd. Het boek sluit af met een hoofdstuk over de comeniuswetenschap in het recente verleden. Daarin wordt stelling genomen tegen allerlei vormen van onhistorische actualiseringen waarin Comenius wordt gemaakt tot een voorloper van uiteenlopende latere ideologieën. Deze pogingen tekenen het veelzijdig karakter van Comenius werk, maar ze benemen volgens de auteurs ook het zicht op de unieke historische hervormer die Comenius was.

Jan Noordman

Vier eeuwen Comenius. Lesbrief (32 pp.)

Lesmateriaal zoals Comenius dat graag wilde: met veel kaarten, plaatjes en opdrachten. Klaas Pit en Bert Stilma lieten Comenius over hun schouders meekijken bij het schrijven van een boekje voor het voortgezet onderwijs. Hoe kon het anders: het gaat over Comenius, zijn leven, het onderwijs in zijn tijd en zijn opvattingen over de inrichting van het onderwijs. Geheel in zijn geest is het boekje in verschillende talen verschenen, in het Nederlands, Tsjechisch, Hongaars en Pools. Het is een fraaie uitgave, rijk geïllustreerd en niet alleen voor scholieren de moeite waard. Besteladres: Comeniuscollege, Bisonlaan 1, 1217 GH Hilversum. Tel. 035‑21575. Prijs f. 8,‑ (excl. porto kosten).

Zakelijke info