90103. Boekbespreking

Dsa090105. Schoolrijtjes Onze Taal 59ste jaargang nummer 12 ‑ december 1990 Pieter Steinz ‑ redacteur NRC Handelsblad, Amsterdam

Uit het binnengekomen materiaal bleek al snel dat het vaak ondoenlijk is om onderscheid te maken tussen schoolrijtjes en ezelsbruggetjes. En dan heb ik het niet over handigheidjes als `delen door een breuk/ is vermenigvuldigen met het omgekeerde' of `voor o, u en a/ is de c altijd k'. Dat zijn duidelijk geen rijtjes. Moeilijker ligt het bij geheugensteuntjes als `Mijnheer Van Dalen Wacht Op Antwoord' (de volgorde van de rekenkundige bewerkingen), of, een ander prachtig voorbeeld, bij het woord KAZEMAT, waarvan de letters de sleutel geven tot het rijtje klassieke wereldwonderen. Kennelijk zijn niet alle rijtjes zo `puur' als `Bali Lombok Soembawa, Soemba Flores Timor' (dat overigens gezongen werd op verschillende melodietjes). Sommige rijtjes zijn uitgewerkte ezelsbruggetjes, en sommige ezelsbruggetjes bestaan in de vorm van rijtjes.

Het tweede dat opvalt, is dat de meeste schoolrijtjes in verschillende varianten zijn overgeleverd ‑ een verschijnsel dat kenmerkend is voor alle mondelinge cultuur. De graven van het Hollandse huis bijvoorbeeld, werden in een aan hen gewijd riedeltje op alle mogelijke manieren verbasterd: van het plechtige `Dirk Dirk Arnoud/ Dirk Dirk Floris (enzovoort)' tot het frivole `Dikke Dikke A/ Dikke Dikke Vlo/ Dikke Vlo/ Dikke Vlo/ Dikke Ada Wippe Vlo/ Wippe Vlo jan'.

Een keuze uit de mooiste schoolrijtjes (en ezelsbruggetjes):

• Mekong Brahmapoetra Ganges Indus Tigris Eufraat (`MeneerBraaksma Ging In Tinaarlo Eten')

‑ rivieren die naar de Indische Oceaan stromen

• Tarwe gerst en haver/ Erwten bonen klaver/ Kanarie‑ koolzaad en karwij/ Verbouwt men steeds op klei/

Suikerbieten en vlas/ Komen er ook nog bij te pas ‑ produkten van de Groninger klei

• Zuilen Maarssen Breukelen Nieuwersluis Loenen Vreeland (`Zijne Majesteit Beloont Nooit Luie Vlegels')

‑ plaatsen langs de Vecht vanaf Utrecht

• Hollands Henegouws Beiers Boergondisch Oostenrijks (`Hol Heen Bij Boer Oost') ‑ dynastieën in de Nederlanden

• Bloed en kikker/ Pest en puist/ Hagelgedruis/ Doodslag dikke duisternis/ Dood die het eerst geboren is

‑ zeven van de tien plagen van Egypte (wie maakt het rijmpje vol?)

• F Bes Es As Des Ges (`Friese Boeren Eten Alle Dagen Gort') ‑ toonsoorten in de volgorde van de kwartencirkel