50403. Boekbespreking

Ger Tillekens (red.), Het opgelegde leren; Hoofdstukken uit de geschiedenis van de school, OOMO‑reeks/Instituut voor Toegepaste Wetenschappen, Nijmegen 1986

 In deze publicatie zijn acht artikelen gebundeld. De bijdragen lopen qua periodisering en onderwerp nogal uiteen. Ofschoon de artikelen inhoudelijk los van elkaar staan, vormt 'de geschiedenis van de school' de verbindende schakel, aldus de redactionele inleiding. Het geschiedenis‑begrip wordt dan wel erg ruim opgevat, namelijk als nooit af maar steeds doorlopend en verwijzend naar haar eigen toekomst.

De bundel bevat onder andere een bijdrage van J. Lenders over de onderwijsvernieuwingsdenkbeelden aan het begin van de 19e eeuw. Interessant vind ik met name zijn kritiek op het gemak waarmee onderwijswetenschappers de onderwijsvernieuwingen uit het verleden voor actueel gebruik reconstrueren en daarmee uit haar historische context lichten.

Th. Veld belicht vervolgens de standpunten van de 19e eeuwse liberalen ten aanzien van de invoering van verplicht volksonderwijs. Zij waren de eersten die pleitten voor algemeen onderwijs van staatswege ter verhoging van de volkswelvaart en ontwikkeling. Mede in reactie op het aantredend socialisme (de sociale kwestie) kwam aan het eind van de 19e eeuw een sociaal‑liberale stroming op, die een steviger staatsoptreden propageerde. L. van der Hagen en H. Kleijer behandelen welke ideeën er bestonden over de doelen, het leerplan en de leerlingen van het Voortgezet Gewoon Lager Onderwijs (VGLO). Dit vrij onbekend gebleven onderwijstype vindt haar oorsprong in de leerplichtverlenging tot acht jaar in 1942 en groeide tot in de beginjaren vijftig. Nadien leidde het een kwijnend bestaan en met de invoering van de Mammoetwet in 1968 is het definitief opgeheven. Dit onderwijs werd met name door arbeiderskinderen gevolgd. De auteurs komen tot de conclusie dat over de maatschappelijke effecten van dit onderwijs nog nauwelijks onderzoek is verricht.

De overige artikelen hebben betrekking op het hedendaagse voortgezet onderwijs. (HdF)