160304. Popkog Dijksterhuis, een volksopvoeder uit Grijpskerk door Bert Stilma, 1998 nr. 3

 Tijdens het ordenen van familiefoto's stuitte ik onlangs op een oude, vergeelde foto. Op deze foto prijkt een nog jonge schoolmeester. Mijn vrouw zag onderstaande foto en riep onmiddellijk: "Dat is dus de opa van mijn oma!" De man in kwestie is Popko Dijksterhuis. Mijn nieuwsgierigheid was ogenblikkelijk gewekt, zeker toen ik de biografie die Van Berkel over Eduard Jan Dijksterhuis.had geschreven, er op nasloeg. In het eerste hoofdstuk van deze kloeke biografie wordt namelijk uitvoerig stilgestaan bij diens grootvader, diezelfde Popko Dijksterhuis (1820‑1899).

Wie was Popko Dijksterhuis en wat valt er over zijn schoolloopbaan te achterhalen?

Maar laten we eerst eens naar die foto zelf kijken. Op de voorste rij zien we een aantal kinderen op het bankje zitten. De meeste kinderen hebben laarsjes aan, behalve het jongetje rechts. Hij draagt klompen en zijn knieën zijn niet bedekt. Een korte of een kapotte broek? Zo te zien zit hij er niet mee. Verder lijken de leeftijden nogal uiteen te lopen. Het meest imponerende vind ik echter de serieuze blik van de schoolmeester zelf. Hij is zich van zijn taak als onderwijzer en als opvoeder terdege bewust.

Vermakelijk is het om te lezen hoe de benoemingsprocedure in het midden van de vorige eeuw verliep. Professor T. van Swinderen, die tevens schoolopziener was, nam persoonlijk een schriftelijk toelatingsexamen af voor maar liefst 33 gegadigden. Hij had van te voren de burgemeester verzocht of de veldwachter een oogje in het zeil wilde houden, teneinde spieken te voorkomen. Omdat bij de baan van schoolmeester ook die van organist en voorzanger hoorde, vond Van Swinderen het billijk dat de Hervormde kerk voor koffie en een koude middagmaaltijd zorgde. Hetgeen ook prompt geschiedde. In de middaguren werden de muzikale en instrumentale kwaliteiten van de kandidaten in de kerk getest. Diezelfde avond maakte de schoolopziener de uitslag bekend. Zijn keus was gevallen op de uit Beerta afkomstige Popko Dijksterhuis.

Op vele terreinen van het maatschappelijke leven heeft Popko Díjksterhuis zich dienstbaar gemaakt. Zo werd hij in het jaar 1847, kort na zijn benoeming in Grijpskerk, lid van het plaatselijke leesgezelschap en niet lang daarna gedurende 35 jaren secretaris van datzelfde leesgezelschap. Elf jaar later werd hij secretaris van de Maatschappij ter bevordering van nijverheid in het Westerkwartier, de regio waar Grijpskerk lag. In deze hoedanigheid hield hij ook lezingen, onder meer over de noodzaak van verdere bedijkingen.

Dijksterhuis was lid van het onderwijzersgenootschap van de regio OostLangewold en zette zich in voor de opleiding tot leerkracht door een normaalschool aan zijn school te verbinden. Een normaalschool was ‑ in hedendaagse terminologie ‑ een soort van deeltijd‑PABO waar oud‑leerlingen van die diezelfde lagere school niet alleen hun (voormalige) meester hielpen, maar ook voor en na schooltijd apart les kregen in de kunst van het lesgeven. Zijn streven om een mulo of een driejarige HBS in zijn dorp op te richten liep op niets uit. Wel bleef hij op zaterdagmorgen lessen verzorgen in het Frans en in het Duits.

De kinderen van Popko Dijksterhuis en van Sytske van Dellen hebben in de betrekkelijke luwte van de maatschappij geleefd, Hun zoons Reinder, Berend, Tjeerd en Edsge werden respectievelijk predikant, leraar, arts en caféhouder. Hun beide dochters Ida en Dirtsen hebben naast het beroep van huisvrouw geen ander beroep uitgeoefend. Eén kleinzoon (de zoon van Berend) is landelijk bekend geworden: het is de cultuurfilosoof Eduard Jan Dijksterhuis (1892‑1965), hoogleraar in de geschiedenis van de natuurwetenschappen. Zijn in 1950 verschenen hoofdwerk De Mechanisering van het wereldbeeld was voor de jury van de PC. Hooftprijs aanleiding om hem in 1952 deze prestigieuze staatsprijs voor de letteren toe te kennen. Volgens zijn biograaf Van Berkel heeft Dijksterhuis in deze studie de kloof tussen het literair-humanistische en de technisch‑wetenschappelijke cultuur weten te overbruggen.

De eer van een bekroonde publicatie waarmee men in een klap landelijke bekendheid kreeg is Popko nimmer ten deel gevallen. Van zijn hand verscheen slechts één (helaas niet meer te achterhalen) schoolboekje dat bij uitgeverij Scholtens in Groningen werd gedrukt en als titel Aardrijkskunde in Nederland meekreeg. Bekend of onbekend: de zelfbewuste en verantwoordelijkheid uitstralende blik in de ogen van Popko op de vergeelde foto is voor ons even eervol.

Literatuur K. van Berkel, Dyksterhuis, een biografie, Amsterdam 1996