Dsa160103. De Alkmaarse rector Murmellius

Wie vanuit Heiloo via de Kennemerstraat‑weg Alkmaar binnenrijdt, komt op een gegeven moment bij de stadswallen uit. Aan de linkerzijde in de bocht is boven de zijingang van een schoolgebouw een gevelsteen te zien met daarop afgebeeld een docent die lesgeeft aan een jongen en een meisje. De afbeelding lijkt wel een copie van een oude Griekse vaas. Naast de hoofdingang van dit gebouw staan de woorden 'Murmellius gymnasium'. De voorloper van dit gymnasium is de in 1381 opgerichte en met name in de 16e eeuw bloeiende Latijnse school van de stad Alkmaar. Wie was Murmellius, de naamgever van het huidige gymnasium?

Joannes Murmellius werd in 1480 geboren als enige zoon van een arme Roermondse winkelier. Zijn vader ontdekte al snel de intellectuele capaciteiten van zijn zoon en stuurde hem prompt naar de Latijnse school in zijn woonplaats Roermond. Tijdens zijn verblijf op deze kleine school komen zijn ouders te overlijden. Op dertienjarige leeftijd loopt Joannes op z'n eentje van Roermond naar Deventer om aldaar de beroemde kapittelschool van de St Lebuinuskerk te bezoeken. Op deze school, waar de vermaarde Alexander Hegius de scepter zwaaide, verdiept Murmellius zich verder in de Latijnse taal en niet te vergeten in het oud‑Grieks. De liefde voor de klassieke talen is definitief bij hem gewekt. Hij ondergaat hier ‑ volgens zijn biografen ‑ met volle teugen de humanistische vorming. Het minder positieve oordeel dat de leerling Erasmus tien jaar eerder over zijn verblijf in Deventer heeft, deelt de Roermondse leerling niet. De klassieke schrijvers (Plato, Cicero, Seneca, Vergilius) worden in Deventer onderwezen door onder andere meester Barthold van Keulen (Bartholomaeus Coloniensis). Op 16‑jarige leeftijd vertrekt Joannes naar de universiteit van Keulen. Achter zijn naam in het register van inschrijving staat 'pauper', wat betekende dat hij het inschrijvingsgeld niet kon betalen. Op 20‑jarige leeftijd voltooit hij zijn studie aan de universiteit aldaar en kiest hij voor het beroep van schoolmeester en boekenschrijver. Hij wordt conrector van het Domkapittel in Munster en blijft daar tot 1513. Vooral als schrijver van talloze practische schoolboeken verkrijgt hij bekendheid. Ook zorgt Murmellius voor diverse vertalingen uit het Grieks. Zijn leerboekje Pappa puerorum wordt in minder dan vijftig jaren maar liefst 32 maal in een oplage van 1000 exemplaren herdrukt. Voor die tijd een enorme verspreiding. Bekend is dat dit leerboekje onder andere in Polen, Duitsland, Frankrijk en Italië is gebruikt en wel tot in de 18e eeuw. Busken Huet spreekt in de negentiende eeuw wat geringschattend over een melkspijsvorm omdat in dit leerboek een Nederlandse conversatie begeleid wordt door een Latijnse. Kennelijk vond Busken Huet een dergelijke presentatie te kinderachtig.

Zijn naam en roem raken wijd en zijd bekend. In 1513 krijgt Murmellius het verzoek om zijn vroegere leermeester uit Deventer Barthold van Keulen op te volgen als rector aan de Latijnse school in Alkmaar. Deze Barthold van Keulen had het Grieks in het leerplan opgenomen en dit programmaonderdeel moest volgens de magistraten van Alkmaar verder worden uitgebouwd. Murmellius nam deze uitdaging aan en ging voortvarend aan de slag. In zijn kielzog kwamen studenten van heinde en ver. In die tijd was het namelijk een gewoonte dat leerlingen met een populaire leermeester mee verhuisden. Zo is een brief bewaard gebleven van een zekere Dr. Johan Suave uit Stettin in Polen waarin Suave vraagt of zijn neefje Petrus Savenius mocht worden toegelaten.

De school telde ‑ mede door de aantrekkingskracht van de nieuwe rector ‑ zo'n negenhonderd leerlingen uit binnen‑ en buitenland. Geheel overeenkomstig de humanistische traditie stelt de kersverse rector eerst nieuwe schoolreglementen op. Daarin staat onder meer te lezen:

* De scholieren behoren God te vrezen en Zijn geboden ijverig te onderhouden. * Zij zullen hun ouders en onderwijzers gehoorzamen.

* Zij zullen met hen bij wie ze wonen, met hun kamergenoten en hun medeleerlingen wellevend en fatsoenlijk omgaan.

* Zij zullen niemand beledigen.

* Zij zullen hun handen van andersmans bezit afhouden. * Zij zullen niet buitenshuis slapen, noch 's nachts langs de straten zwalken.

* Zij zullen geen kroegen en slemphuizen bezoeken, noch met lichte vrouwen verkeren.

* Zij zullen geen degens, dolken of messen dragen. * Zij zullen niet dobbelen. Zij zullen de dronkenschap mijden: * Zij zullen met kort geknipt haar en in voegzame kleren zich vertonen.

* Op zondagen en heilige‑dagen zullen zij de mis en de predicatie bijwonen. * Zij zullen tijdig op school komen.

* Zij zullen dankbaar en wellevend zijn.

Het onderwijs in dienst van de opvoeding tot fatsoenlijke burgers: de schoolorde uit 1513 laat niets aan duidelijkheid te wensen over. De humanistische geest van verdraagzaamheid en wellevendheid is het fundament waarop dit schoolreglement is gebaseerd. Of Murmellius een strenge rector voor zijn bijna duizend jongens is geweest? Uit een van zijn gedichten kunnen we vernemen dat men als docent zijn gestrengheid dient te temperen door welwillendheid en dat men liever bemind dan gevreesd moet worden. (Severitatem comitate tempe‑ ret. Magisque amari, quam timeri se velit).

Vier jaar na zijn aantreden breekt er in 1517 een rampjaar uit. Gelderse troepen, in strijd gewikkeld tegen de Bourgondiërs, vallen Holland binnen. Eind juni zakken deze troepen af naar Alkmaar. Murmellius verlaat met zijn scholieren hals over kop de stad en vlucht, alles achter latend. Een week lang ondergaat Alkmaar plunderingen en brandstichtingen. In het stadsarchief zijn dan ook geen archiefstukken te vinden over het jaar 1517. In Zwolle krijgt de gevluchte Murmellius een baantje bij de Latijnse school waar Listrius rector was. Het botert echter niet tussen beide heren. AI spoedig krijgt hij aanbiedingen om in Wezel of in Deventer rector te worden. Maar dan, geheel onverwacht, sterft hij op 2 oktober. Om het leven gebracht door twee handlangers van Listrius die hem vergiftigde wijn hadden aangeboden? Alle biografen vermelden dit gerucht, doch niemand geeft uitsluitsel. De veelbelovende carrière van een arme wees uit Roermond eindigt hier abrupt, de naam van Joannes Murmellius Ruremundensis leeft voort tot in onze tijd.

Het huidige schoolgebouw ligt net buiten de stadswallen. Voor de wortels van de in 1381 gestichte Latijnse school moesten we eerst de brug over. Honderd meter achter de Grote of St. Laurenskerk kwamen we terecht bij een zij‑ingang van het stadhuis. Daar zagen we in de Schoutenstraat een oude poort op de plaats waar het oorspronkelijke schoolgebouw heeft gestaan. In een gevelsteen boven de ingang is een wijsheid van Seneca gebeiteld Homo res sacra homini. Wat vrij vertaald betekent "Heb eerbied voor je medemens".

Heeft de Latijnse school tot op de dag van vandaag onafgebroken stand gehouden? Niet helemaal. Met de oprichting van de hbs in 1876, een rijksschool, werd het gymnasium opgeheven. In 1904 besloot de gemeenteraad van Alkmaar om een zelfstandig stedelijk gymnasium te openen. Een eeuwenoude schooltra

ditie werd zo in ere hersteld. Evenals de naam van een arme weesjongen uit Roermond die in 1933 aan het stedelijk gymnasium gegeven werd. Met een andere traditie is rigoreus gebroken. Mochten tijdens Murmellius, maar ook nog vele eeuwen na hem, uitsluitend jongens de Latijnse school bezoeken, thans bedraagt het aantal meisjes ongeveer de helft van de iets meer dan 700 leerlingen.

 Geraadpleegde literatuur Cd. Busken Huet Het landvan Rembrand, Haarlem 1941'. H. E. van Gelder Geschiedenis der Latijnsche school te Alkmaar, Alkmaar 1905

M.A. Nauwelaerts 'Joannes Murmellius" in: Historische opstellen van Roermond en omgeving, Roermond 1951:201‑244. D. Reichling Johannes Murmellius, Sein leben und seine Werke, Nieuwkoop 1963 (reprint uit 1880).